تحلیل ساختاری اسلوب تهکم در خطبه های نهج البلاغه

اسلوب تهکم همواره یکی از متداول ترین شیوه های ادبی جهت تنبیه و هشیاری مخاطب بوده است. بدین صورت که متکلم جهت توهین، تحقیر و یا تنبیه مخاطب،لفظی را به جای لفظی دیگر می آورد؛ مانند زمانی که مدح را به جای ذم و وعد را به جای وعید به کار گیرد. این صنعت بلاغی در هر دو علم معانی و بیان مورد نظر دانشمندان بلاغت بوده است و امام علی(ع) در بسیاری از خطبه های نهج البلاغه با اهداف مختلف از این صنعت ادبی بهره گرفته اند. جستار حاضر می کوشد تا ضمن استخراج نمونه های مختلف اسلوب تهکم از میان سخنان حضرت، به تحلیل و ارزیابی آن ها پرداخته و هر کدام از آنها را در طبقه بندی خاص خود قرار دهد. یافته های پژوهش نشان می دهد، بیشترین نمونه های تهکم در خطبه های نهج البلاغه در حیطه علم معانی می گنجد و در قالب جمله های خبری که از اغراض ثانویه برخوردار است، نمود دارد و اسلوب تهکم با استمداد از علم بیان، گستره کمتری را به خود اختصاص داده است. همچنین دلیل استفاده حضرت از این ساختار در بیشتر خطبه ها، تنبیه و بیداری دوستان و یاران خویش است و فقط در مواردی خاص از این اسلوب جهت تحقیر و توهین استفاده نموده اند.