نقش درخت سرو و معانی نمادین آن در نگاره هایی از «شاهنامه تهماسبی»

درخت همواره در اعتقادات و فرهنگ های مختلف جایگاه ویژه و ارزش و تقدسی خاص دارد. ایرانیان نیز به درختان احترام بسیار می گذاشتند. از جمله درختانی که نزد مردم ایران دارای مفاهیم رمزی و نمادین و دارای قدرت اساطیری بوده، سرو است که همواره مورد توجه شاعران و ادیبان در دوره های مختلف به ویژه سده های چهارم و پنجم هجری قرار داشته است. حکیم ابوالقاسم فردوسی از شاعرانی است که از تمامی گیاهان به ویژه سرو و مفاهیم نمادین آن استفاده کرده، با توجه به انواع گوناگونش صفات بسیاری را منتسب به آن دانسته و با بهره جستن از آن توصیفات دل انگیزی از طبیعت و انسان ها داشته است. شاهنامه تهماسبی به عنوان یک شاهکار هنر نگارگری همین مفاهیم نمادین و رمزگونه را در نگاره های خویش به تصویر کشیده است. تاکنون هیچ پژوهش مستقلی درباره بررسی نقش درخت سرو در نگاره های این شاهنامه انجام نگرفته است. بررسی و تحلیل دقیق نگاره های این شاهنامه نیازمند نمادشناسی گیاهان و به ویژه درخت سرو در آنهاست. نوشتار حاضر پاسخی است به این سوالات : آیا درخت سرو در این نگاره ها نقش تعیین کننده ای دارد و نیز میزان ارتباط این عنصر با دیگر عناصر تصویر تا چه حد است؟ فرضیه حاکی از آن است که سرو هم از لحاظ بصری و هم نمادین نقش موثری در تصویر دارد و میزان ارتباطش با پهلوانان و و شخصیت های برجسته نگاره بسیار زیاد است. روش تحقیق به شیوه تحلیلی و توصیف تعدادی از مهم ترین نگاره های این شاهنامه با استناد به متون نمادشناسی و منابع دیگر است. نتایج پژوهش نشان میدهد که نگارگر ایرانی با توجه به نمادهای طبیعت با به کار بردن نمادهای دیگر از جمله آب، کوه، سنگ و درختان دیگر در کنار سرو معانی و مفاهیم نمادین آن و نیز ارتباط او با قهرمانان و شخصیت های نگاره اش را پررنگ تر و زیباتر جلوه داده است. همچنین در این نگاره ها سرو نماد نامیرایی، مردان بزرگ، جاودانگی، عظمت، نیکی، آزادی و آزادگی است.