بررسی چگونگی تحول جایگاه «مردم» در گفتمان مسلط منورالفکران ایرانی از «دولت مشروطه» تا «حکومت رضاخان»

منورالفکران متجدد ایرانی، در یک دوره ی زمانی کوتاه از 1285 ش. تا 1304 ش. نقش تعیین کننده ای در تاسیس «دولت مشروطه» و روی کار آمدن «حکومت رضاخان» داشتند؛ با این تفاوت که اولی، دعوی مشروطه خواهی و دموکراسی داشت و دومی، متکی به کودتا و مستبدانه بود. این مقاله به تحول گفتمان منورالفکران ایرانی در فاصله ی انقلاب مشروطه تا به قدرت رسیدن رضاخان اختصاص دارد و نشان خواهد داد که چگونه آرمان مشروطه خواهی جای خود را به ضرورت استبداد داد و اعمال زور جایگزین آگاهی بخشی شد. مقاله نشان می دهد که نگرش منورالفکران نسبت به «مردم» تغییر کرد و این گزاره که «ملت نادان» نیازمند «تربیت» است، به محور اصلی سیاست گذاری های فرهنگی و اجتماعی در حکومت رضاخان تبدیل شد. هرچند دولت مشروطه از همان ابتدای تاسیس خود با مشکلات بسیاری مواجه بود و نتوانسته بود در امواج اختلافات درونی و مقابله با نظام های سنتی قدرتمند جامعه ی ایران به وعده هایش عمل کند، اما خصوصا وقوع پیشامد جنگ جهانی اول در تحول گفتار منورالفکران نقش به سزایی داشت. در واقع، جنگ موجب تهدید شاکله ی سیاسی و اجتماعی جامعه ی ایران و نادیده گرفته شدن تمامیت ارضی و حاکمیت سیاسی آن شد و به شکست مشروطه انجامید. از سوی دیگر، منورالفکران به هواداری از طرفین جنگ، فعالانه در آن مشارکت داشتند و تجربه نافرمانی «مردم» نسبت به خواسته های آنها در هواداری از یکی از طرفین جنگ، موجب تغییر نگرش آنها نسبت به «مردم» و روحیات و شایستگی هایشان شد. در پایان این دوره، «تربیت ملت» و لزوم همراه ساختن مردم با برنامه های نوسازی، با اتکا به استبداد منور رضاخانی، به اصلی ترین گزاره ی گفتمان منورالفکران بدل شد. در این مقاله، از شیوه ی فوکویی توضیح تغییرات گفتمان ها استفاده شده است.