تاملی بر کارکردشناسی درفش های دوره صفوی

درفش ها، تنها تکه پارچه هایی در اهتزاز نبوده و نیستند. آن چه از روزگاران کهن این اشیاء را از اشیاء هم جنس، هم رنگ و هم نقش خود متمایز می کند، کارکرد این اشیاء است. درفش ها و رایت ها در هر دوره کارکردهای متفاوتی همچون نظامی، مذهبی، قومی-قبیله ای یا اقتصادی داشته اند. در هر صورت، درفش ها نموداری هستند از عقاید، تفکرات، اهداف، ایدئولوژی و جهان بینی دارندگان خود، لذا نماد های تصویری و اجزاء مختلف آن در عین سادگی و وضوح، می بایستی انتقال دهنده ی مفاهیم اصلی عقاید، اهداف و نظرات دارندگان آن باشند. به همین دلیل می توان با بررسی دقیق تر درفش ها، اجزای متشکله و نمادهای به کار رفته بر آن ها در هر دوره، به اطلاعات جامعی در مورد مبانی و ساختار نظامی، سیاسی، مذهبی، طبقاتی و اجتماعی موجود در آن دوره دست یافت؛ جنبه ای که در مطالعات اخیر کمتر بدان پرداخته شده است. در میان برخی از اسناد و متون بر جامانده از دوره ی صفویه اشاراتی به انواع درفش ها و رایت های این دوره شده که نسبت به دوره های دیگر تاریخی از کمیت و کیفیت قابل ملاحظه ای برخوردار هستند. در کنار اسناد و متون؛ آثار و مدارک باستان شناختی همچون انواع نگاره های مرتبط با نسخ خطی، دیوارنگاره ها، مرقعات، سکه ها، سردرفش ها و یا معدود بافت های برجامانده نیز در راستای شناخت و آگاهی بیشتر درفش های این دوره و دسته بندی آن ها کارآمد هستند. سعی نگارنده بر آن بوده تا با تکیه بر مکتوبات و آثار باستان شناختی برجا مانده از دوره ی صفوی، طبقه بندی جامعی از انواع رایت ها و کارکردهای آنان ارائه نماید؛ لذا پژوهش حاضر بر مبنای روش یافته اندوزی و از طریق پژوهش کتابخانه ای و میدانی و تلفیق این دو به صورت توصیفی-تحلیلی انجام پذیرفته است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان دهنده ی استفاده از رایت های مختلف در این دوره با کارکردهای مختلف سیاسی، نظامی، مذهبی، تجاری، سلطنتی و قومی-قبیله ای با فرم ها و نقوش مختلف است.