مفهوم حق در دو پارادایم «فقه مدنی» و «دموکراسی غربی»

مفهوم حق یکی از مفاهیم بنیادی در مباحث حقوقی، دینی و سیاسی و یکی از بنیان ها و اصول دموکراسی محسوب می شود. در دوران مدرن با ظهور متفکران و فلاسفه ای همچون توماس هابز و جان لاک، مفهوم حق از پس زمینه اخلاقی و الهیاتی خودش دور شده و با مفاهیمی همچون آزادی، اختیار و حاکمیت فردی پیوند یافت. از همان زمان بود که دوگانه انگاری و پارادوکس حق تکلیف در ادبیات فلسفی و سیاسی مطرح شد. مفهوم حق در سنت فکری دینی اسلامی هم دارای قدمت تاریخی است و از سوی علمای اسلامی مخصوصا فقی هان مورد توجه قرار گرفته است. مفهوم حق هنگامی که در حوزه عمومی و سیاسی مسلمانان به کار برده می شود با مفهوم حق حاکمیت مردمی که مبنای دموکراسی است ارتباط می یابد و این سوٴال مطرح می شود که در یک نظام دینی که مبتنی بر حاکمیت الهی است جایگاه مردم و حق حاکمیت آن ها به چه صورت است؟ در این پژوهش با بررسی مفهوم حق در دو پارادایم دموکراسی غربی و مردم سالاری دینی، دیدگاه های مختلف فقی هان در باب مفهوم حق مورد بررسی قرار گرفته است. به صورت مجمل می توان دیدگاه فقی هان شیعه را درباره حق حاکمیت مردم و مشروعیت بخشی حضور آن ها، به سه دسته مخالفت مطلق، موافقت مطلق و موافقت مشروط تقسیم کرد.