علم معانی در گذر از سبک های شعر فارسی

علم معانی یکی از شاخه های اصلی علوم بلاغی است که می کوشد با معرفی ظرفیت های زبانی، پیوندی ماندگار بین آثار ادبی و مخاطبان آن برقرار کند. از این رو بررسی چگونگی پیوند آثار ادبی و خالقان آن با ذوق مخاطبان دوره های گوناگون، موضوع اصلی این علم است. از آن جایی که شیوه های شعری و ذوق مخاطبان، دگرگونی های بسیار می پذیرد، بایسته است مباحث علم معانی نیز متحول شود. این مقاله کوشیده است در قالب نمونه های شعری از سبک های مختلف در شیوه ای توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، فراز و فرودهای علم معانی را در گذر از سبک های شعری مورد بررسی قرار دهد و به این پرسش پاسخ دهد که آیا علم معانی پا به پای تحولات شعری و دگرگونی ذائقه مخاطبان شعر فارسی متحول شده است؟ پژوهش حاضر نشان می دهد که علی رغم دگرگونی های بسیار در زمینه های وزن، معنا، زبان، سبک و مخاطب شعر فارسی، تحولات چندانی در علم معانی به وجود نیامده است. از این رو از میزان کارآمدی این علم در نقد بلاغی شعر فارسی کاسته شده است. بدیهی است ارائه نمونه های عملی از بررسی جنبه های بلاغی اشعار سبک های مختلف می تواند نقاط قوت و ضعف علم معانی را آشکار سازد و زمینه را برای تحول و کارآمدی این دانش فراهم آورد.