تحلیل انتقادی تعاریف شطح

شطح پدیده ای است که در گذر زمان تعاریف متفاوت و گاه متناقضی یافته است. این دامنه وسیع تعاریف می تواند افزون بر تفاوت نگاه و رویکرد معرفان، ناشی از سیر تحول شطحیات عرفا نیز باشد. اما با وجود اقبال بسیاری از صاحب نظران متقدم و نیز متاخر به تعریف شطح، اغلب تعاریف صورت گرفته جامع مصادیق شطح نیست و در بسیاری از موارد تنها به رد یا قبول و توجیه شطح نظر دارد نه تعریف ماهوی آن.
از این رو در پژوهش حاضر ضمن نقد تعریف سنتی، رویکردهای جدید نسبت به تعریف را مطرح نمودیم. سپس با مروری بر تعاریف ارائه شده از شطح، به بررسی انواع تعاریف مذکور و بسامد مولفه های مطرح شده در این تعاریف و نقد اهمیت و لزوم هر یک از آنها در تعریف شطح پرداختیم.
بررسی تعریف های شطح نشان داد که مهم ترین موارد مطرح در تعریف شطح، غلبه سکر و وجد، ظاهر غریب و مخالف شرع، ادعا و رعونت شطاح و نیز سرریز شطح بر زبان عارف است که نقدهای بسیاری بر هریک وارد است و تعاریف صورت گرفته بر این اساس نمی تواند جامع مصادیق شطح باشد. بنا بر این بهتر است شطح را چنین تعریف کنیم: «شطح ابراز و اظهار اسراری است که ظرف محدود الفاظ و افعال انسانی گنجایش آن را ندارد و از این رو در بیان و فعل، ماهیتی متناقض و متشابه می یابد.»