نقدی بر نظر مشهور فقی هان امامیه و قانون مدنی پیرامون نکاح فضولی

در این مقاله، مفهوم نکاح فضولی از دیدگاه فقه امامیه و قانون مدنی ایران مورد بررسی قرار گرفته، اقوال موجود در مساله مطرح شده و مبانی هریک به طور جداگانه مورد بحث واقع شده است. مهمترین سوال نوشتار حاضر،این است که آیا چنین نکاحی از اصل باطل و حتی فاقد صحت تاهلیه است یا از اصل باطل نیست؛ بلکه غیر نافذ است و با اجازه ولی یا هر کسی که این حق برای او به رسمیت شناخته شده باشد، لازم می گردد؟ به طور کلی در میان فقی هان امامیه ، سه دیدگاه در این خصوص مطرح شده است. گروهی قائل به صحت نکاح فضولی شده‏اند و گروهی قائل به عدم صحت آن؛ برخی نیز قائل به تفصیل در مساله شده اند. بنا بر نظر دسته سوم، چنین عقد ازدواجی در 9 مورد قابلیت صحیح شدن دارد و خارج از این موارد، از اساس باطل است. همچنین اگر چه قانون مدنی ایران به صراحت، قول به صحت چنین عقدی را بیان نکرده، ولی به طور تلویحی نظر مشهور فقهای امامیه را پذیرفته است. به نظر می‏رسد قول به تفصیل، پیامدهایی را که ممکن است قول به صحت به دنبال داشته باشد، در پی ندارد و از این جهت چه در مقام صدور حکم شرعی و چه در مقام قانونگذاری، هر چه از اطلاق دوری شود و به نظر تفصیلی نزدیکی حاصل شود، با احتیاط سازگارتر و دارای پیامدهای اجتماعی کمتری است.