معرفت شناسی هزل تعلیمی در آثار سنایی غزنوی

هزل تعلیمی را می توان یکی از مهم ترین ارکان ادب تعلیمی فارسی (به ویژه بعد از سنایی) به شمارآورد. این طنز؛ اغلب روایی، ریشخندزن، تلخ، گاهی خارج از دایره اخلاق، هنجارشکن، تاثیرگذار و در نهایت هدفمند و معناگراست. این پژوهش، ژرف ساخت فکری هزل تعلیمی را در سخن سنایی جست وجو می کند. سنایی مهم ترین وظیفه آدمی را در جهان کسب معرفت می داند. به اعتقاد سنایی، تنها راه رسیدن به این هدف، انقیاد بی چون وچرا به تعالیم قرآنی و راهنمایی های دینی است، اما انسان مغرورانه دوست تر می دارد که این مسیر را با تکیه بر قوای ادراکی خود بپیماید و از آنجا که این حواس برای کسب چنین معرفتی ناکارآمد است، آدمی به خطاهای معرفتی فراوان دچار می شود و به بیراهه می رود، اما همچنان توهم معرفت دارد؛ بدین سان، موقعیتی دوگانه و مضحک ایجاد می شود. هزل تعلیمی سنایی در مرز باریک بین شناخت و توهم شناخت ساخته شده است و هدف اصلی او از ساختن چنین حکایات و تمثیلات طنزآلود، تذکر خطاهای معرفتی آدمی به اوست؛ بنابراین، می توان گفت اغلب طنزهای سنایی، مبتنی بر دیدگاه معرفت شناختی وی و فلسفه اسلامی است و براساس خرده گیری ها و اعتراضات فراوان او به تکیه آدمی بر قوای ادراکی و حواس ناکارآمد خود، برای رسیدن به معرفت و درک حقیقت ساخته شده اند.