خودانگیختگی در فلسفه نقادی کانت و فلسفه لایب نیتس

خودانگیختگی، مفهوم اصلی در مبحث آزادی در نظام فلسفی کانت و لایب نیتس است. لایب نیتس این مفهوم را شرط ضروری آزادی و اختیار می داند و عموما آن را در جایگاه نفی و رد هر نوع ضرورتی تعریف می کند. طبق نظر لایب نیتس هر جوهری صرفا علت حالات خودش است؛ بنابراین هر تغییری که در آن رخ دهد به گونه ای خودانگیخته حادث می شود. مفسران فلسفه لایب نیتس، دو نوع خودانگیختگی را در فلسفه او مشخص کرده اند: خودانگیختگی مونادی و خودانگیختگی عامل. کانت از سنت لایب نیتسی این دیدگاه را پذیرفت که خودانگیختگی نه تنها اصل درونی عمل است، بلکه ذهن را جوهر اندیشنده می شناساند، اما با معرفی دو نوع خودانگیختگی مطلق و نسبی، این مفهوم را تبیین می کند. فاهمه وقتی به متعلق تجربه ای که باید در مقولات آورده شود، ارجاع می کند به صورت نسبی خودانگیخته است. عقل در قانون گذاری، پیروی و ترویج قانون اخلاقی مطلقا خودانگیخته است، اما همین عقل وقتی در تاثیر اصول ناهمگون و تجربی طبیعت حسی باشد، به شکل نسبی خودانگیخته است. قوه حکم نیز وقتی بتواند تنها به متعلق تجربه واقعی ارجاع شود، به صورت نسبی خودانگیخته است.