شعر تجسمی (کانکریت) در نیم نگاهی تحلیلی، انتقادی و تطبیقی

یکی از جریان های مدرن شعری در اروپا و ایران، شعر «تجسمی» (Concrete poetry) است. شعر «تجسمی» یکی از هنجارگریزی های نوشتاری (Deviation) و برجسته سازی های زبانی (Foregrounding) است که از درهم آمیختگی شعر و گرافیک پدید می آید. در این جریان شعری، ساختار نوشتاری متن به گونه ای گزینش می شود که نوع چیدمان و طرز تلفیق حروف، واژه ها و جملات شعر، نوعی تصاویر دیداری قابل تاویل بیافریند. در این مقاله، اهتمام نگارنده بر آن است که با استفاده از شیوه های تلفیقی مختلف، از جمله ادبیات تطبیقی (Comparative Literature) در مفهوم آمریکایی و فرانسوی آن و با رویکرد مقایسه فرمالیستی، به نقد مقارنه ای و بررسی تاثیر و تاثرات میان شعر «تجسمی» با گونه های مشابه آن در شعر سنتی ایران بپردازد. بدین منظور، شعر تجسمی با گونه های مشابه آن در ادبیات کلاسیک ایران، از جمله انواع شعر توشیح (مشجر، مطیر، مدور و معقد)، شعر مجسم، موصل، تدبیج، حرف گرایی، تصویرسازی، تجسیم (تجسم)، مورد مقایسه فرمالیستی قرار گرفته است. نتیجه بحث، کشف تشابهات فراوانی است که بین شعر «تجسمی» با نمونه های مشابه در شعر سنتی فارسی به چشم می خورد. از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره نمود: هنجارگریزی های نوشتاری، برجسته سازی، همانندی اشکال گرافیکی، آشنایی زدایی، بیگانه سازی و... . این همانندی ها را نمی توان حمل بر «توارد» نمود؛ چراکه با توجه به دلایل مختلف مذکور، بی گمان گیوم آپولینر در آفرینش «کالیگرام»هایش، متاثر از شعرهای عینی و دیداری سنتی فارسی، از جمله شعر «توشیح» بوده است.