ریخت شناسی خاوران نامه ابن حسام خوسفی بیرجندی با تکیه بر نظریه پراپ

در ریخت شناسی (Morphology)، تاثیر محتوا بر ساختار و شکل ظاهری آثار و نیز تاثیر ساختمان اثر بر محتوا و مضمون بررسی می شود. ساختار هر اثر ارتباط تنگاتنگی با مضمون آن دارد، به طوری که هر مفهوم خاص در قالبی خاص گنجانده می شود. خاوران نامه، از حماسه های دینی کهن شیعه است که موضوع اصلی آن، داستان هایی است از سفرها و حملات حضرت علی(ع) به سرزمین خاوران، با همراهی مالک اشتر و ابوالمحجن و جنگ با قباد، پادشاه خاورزمین و امرای دیگری، مانند تهماسپ شاه، جنگ با دیو و اژدها و امثال این وقایع حکایت می کند. با توجه به مطابقت ساختار داستان های خاوران نامه با تعریف خاص پراپ از قصه پریان، نگارندگان در این جستار کوشیده اند تا به شیوه توصیفی تحلیلی الگویی را که ابن حسام در سرایش داستان هایش به کار برده است، مشخص سازند. همچنین، شباهت ها و تفاوت های این الگو را با الگوی قصه های پریان مقایسه و تحلیل نمایند. در مطالعه حاضر، ضمن تطبیق ریخت شناسی پراپ با ساختار این قصه، به بررسی خویشکاری های دینی مذهبی آن توجه شده است که مسلما در طبقه بندی پراپ وجود نداشته است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مثنوی حماسی مذهبی خاوران نامه با وجود مذهبی بودن، بسیاری از کارکردهای خاص قصه های پریان را دارد و علاوه بر این، از کارکردهای دیگر که مختص حماسه های مذهبی است، از جمله دعوت به دین، پذیرش دعوت، نپذیرفتن دعوت و... برخوردار است.