تحلیل عوامل محدودکننده عملکرد سویا در شرایط گرگان و علی آبادکتول با استفاده از روش CPA

رفع خلاء عملکرد (اختلاف عملکرد کشاورزان و ظرفیت عملکرد) به عنوان امیدبخش ترین و مهم ترین راه افزایش تولید محصولات زراعی شناخته شده است. بنابراین، میزان خلاء عملکرد و دلایل آن بسیار دارای اهمیت است. سویا (Glycine max) یکی از مهم ترین گیاهان زراعی روغنی در جهان است. سطح زیرکشت و تولید سویا در ایران به ترتیب حدود 66 هزار هکتار و 151 هزار تن می باشد. این میزان تولید پاسخگوی نیاز داخل کشور نمی باشد بنابراین، باید میزان تولید سویا افزایش پیدا کند. بدین منظور پژوهشی در شهرستان های گرگان و علی آباد کتول در 138 کشتزار در سال های 92، 93 و 94 به صورت بررسی میدانی و کاربرد مدل سازی رگرسیونی انجام شد.
کشتزار با کمک مراکز خدمات کشاورزی انتخاب شدند. بر پایه اطلاعات موجود از کشاورزان در مراکز خدمات، کشتزارهایی انتخاب می شدند که از لحاظ سطح زیر کشت، مدیریت‏های مختلف و همچنین عملکرد دارای تنوع بودند. همه ی اطلاعات مربوط به عملیات مدیریتی ثبت و اندازه گیری شدند. عامل های مدیریتی مورد بررسی شامل پیشینه تولید، روش کاشت، تلقیح یا بدون تلقیح بذر با باکتری، میزان بذر، میزان کود نیتروژن (N)، میزان کود فسفر (P2O5)، میزان کود پتاس، شمار بارهای شخم، تاریخ کشت، نوع رقم، محصول پیشین، استفاده یا استفاده نکردن از کود سرک نیتروژن، شمار بارهای کود سرک نیتروژن، استفاده یا استفاده نکردن از علف کش، آفت کش، نوع کود دامی، روش آبیاری، شمار بارهای آبیاری، روش برداشت و غیره (در مجموع 67 عامل مدیریتی) بودند. سپس رابطه بین عملکرد واقعی و 67 متغیر مدیریتی با استفاده از رگرسیون گام به گام مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج و بحث: میزان میانگین و بیشینه عملکرد کشتزارهای مورد بررسی به ترتیب 2908 و 5100 کیلوگرم در هکتار بود. جذر میانگین مربعات خط(RMSE) و ضریب تغییرات (CV) مدل به ترتیب برابر 274 کیلوگرم در هکتار و 9 درصد می باشد. این آماره ها نشان می دهند که دقت مدل قابل پذیرش بوده و می تواند برای تعیین میزان خلاء عملکرد و سهم هر یک از محدودیت های عملکرد به کار گرفته شود. مدل عملکرد، میانگین و بیشینه عملکرد را به ترتیب 2918 و 4820 کیلوگرم در هکتار برآورد کرد و در این مدل کل خلاء عملکرد برآورد شده 1871 کیلوگرم در هکتار بود. بنابراین، تعداد دفعات آبیاری 29 درصد (برابر با 535 کیلوگرم در هکتار)، میزان نیتروژن خالص 22 درصد (برابر با 419 کیلوگرم در هکتار)، میزان P2O5 مصرفی 20 درصد (برابر با 365 کیلوگرم در هکتار)، تاریخ کاشت با 16 درصد (برابر با 302 کیلوگرم در هکتار) و شمار دیسک 13 درصد (برابر با 250 کیلوگرم در هکتار) مهم ترین عامل های ایجاد خلاء عملکرد در منطقه می باشند.
با بهینه سازی موارد یاد شده می توان عملکرد سویا را در منطقه گرگان و علی آباد کتول به میزان 1871 کیلوگرم در هکتار افزایش داد. البته، استفاده از این روش برای تعیین میزان های بهینه، مناسب نمی باشد. به منظور تعیین دقیق میزان های بهینه هر یک از موارد یاد شده می توان از دیگر روش های تجزیه و تحلیل خلاء عملکرد مانند تجزیه و تحلیل خط مرزی استفاده کرد.