پژوهشی شمایل نگارانه در تصاویر منسوب به الهه اناهیتا در هنر دوران سلوکی و اشکانی

اردویسور اناهید پارسی میانه و اردوی سور اناهیتای اوستایی از ایزدان مشهور زرتشتی است. این الهه یک سرود کامل از یشت ها یعنی آبان یشت را،‏ که یکی از مفصل ترین و کامل ترین سرودهای اوستایی است،‏ به خود اختصاص داده است. کتاب ها و مقالات فراوانی در مورد جنبه های مختلف شخصیت وی نگاشته شده است. با اینکه بسیاری از فرهیختگان حوزه های اسطوره شناسی،‏ تاریخ،‏ باستان شناسی،‏ تاریخ هنر،‏ تاریخ ادیان و... این الهه را به عنوان ایزدبانویی شناخته شده در نظر گرفته و پرونده ی پژوهشی این الهه را روشن و مختومه می دانند،‏ اما بررسی انتقادی پرونده ی وی نشان می‏دهد که هیچکدام از جنبه های هویتی‏اش،‏ مانند خاستگاه،‏ کارویژه‏ی اسطوره‏ای و آیین ها و مناسک اختصاصی از وضوح علمی برخوردار نیست و توقف نسبی پژوهشهای علمی در مورد وی بیشتر از اینکه ناشی از وثاقت علمی حاصل از تحلیل منابع غنی و منسجم باشد،‏ ناشی از فضای روانی حاکم بر محافل دانشگاهی است. برخی از این پژوهشگران تعدادی از تصاویر زنانه‏ی مربوط به دوره های سلوکی (129-312 ق.م) و پارتی (224م- 247 ق.م) را به عنوان شمایل این الهه شناسایی کرده اند. این مقاله با بهره‏گیری از رویکرد بافتی در درون باستان‏شناسی ادراکی،‏ و رویکرد شمایل نگاری در مطالعات تصویر،‏ از منابع کتابخانه ای و موزه ای بهره گرفته،‏ با بررسی تطبیقی و مقایسه ای آثار مذکور در بافت فرهنگی- دینی- هنری ایران و خاورمیانه باستان به راستی‏آزمایی این انتساب ها پرداخته و به این نتیجه می رسد که تشخیص هویت زنان مذکور به عنوان الهه اناهیتا بر شواهد و اسناد متقن استوار نیست،‏ زیرا شمایل های مذکور که همگی در قلمرو الیماییس (جنوب غرب ایران به مرکزیت شوش) و بین النهرین به دست آمده اند،‏ در کنار عناصر بومی،‏ ریشه در دو نیروی معنوی مسلط بر آن دو ناحیه در آن روزگار،‏ یکی سنت های آیین ها و سنن دینی بین النهرین و دیگری شمایل‏نگاری هلنی دارند. به عبارت کلی تر،‏ اساسا در میان آثار هنری دوران سلوکی و پارتی شمایل هیچ زنی را نمی توان به یقین به الهه اناهیتا منسوب کرد.