پان ایسم در خاورمیانه؛ نگاهی به پان ایرانیسم - پان عربیسم -پان اسلامیسم مطرح شده در دهه 1960م./1340ش

خاورمیانه در قرن بیستم به ویژه پس از جنگ جهانی دوم، تجربه چندین هم گرایی و واگرایی قومی،ملیتیودینیرا داشته است. یکی از این هم گرایی ها، حرکت «پان ایسم» بود. پان عربیسم، در این دوره با رهبری جمال عبدالناصر، جان تازه ایی گرفت. در مقابل، ناسیونالیسم ایرانی نیز در اشکال مختلف پررنگ تر شد. پان اسلامیسم نیز یکی دیگر از جریانات هم گرایی آن سال ها بود که بر وحدت اسلامی تاکید می کرد. آنچه پان عربیسم و پان ایرانیسم را در این برهه زمانی مقابل هم قرار می داد، به کار بردن واژه های نامانوس برای برخی از نقاط ایران بود. با توجه به آنچه گفته شد، پرسش اصلی آن است که شیوه برخود نهادهای ملی و مدنی ایران با پان عربیسم مطرح شده از سوی ناصر چگونه بود؟ فرض بر آن است که باوجود مخالفت تمام نهادهای سیاسی و مدنی، حکومت ایران که به دنبال تنش زدایی در منطقه بود با طرح دوباره پان اسلامیسم، مردم خاورمیانه را به هم گرایی با واسطه دین اسلام دعوت نمود. این بررسی براساس اسناد و مدارک موجود در این باره تنظیم و با روش توصیف و تحلیل ارائه شده است.