بررسی سپاه و سپهسالاری در دوره سامانیان

ماوراءالنهر به عنوان مهم ترین ثغر مسلمانان نیروهای مرزدار و غازی را به خود جذب نمود و با توجه به اینکه دهقانان در این منطقه بیش از سایر مناطق ایران دارای قدرت و ثروت بودند، نقش مهم مرزداری و غازی گری را نیز یکی از خاندان-های دهقانی یعنی سامانیان بر عهده داشتند. دهقانان یکی از خاندان های مهم که مورد تایید خلافت عباسی و گماشتگان آنان بود به عنوان رهبر خود برگزیدند و خود و سپاهیانشان به عنوان مهم ترین حامی و ستون فقرات سپاهشان درآمدند. غازیان نیز بخش مهمی از سپاه سامانیان را در ابتدای این حکومت تشکیل می داند؛ اما دهقانان و غازیان سپاهیانی ثابت نبودند و به تدریج عناصر ترک و دیلمی و بخشی از مردم ماوراءالنهر و خراسان به سامانیان پیوستند و در دوره نصر دوم سپاهی متشکل از چندین قوم پدید آمد. با خروج و تضعیف دیلمیان و غازیان، ترکان به عنصر مسلط در سپاه مبدل شدند و از دوره عبدالملک بن نوح سپاه و منصب سپهسالاری عموما در اختیار ترکان بوده است. مقاله حاضر با رویکرد توصیفی-تحلیلی به بررسی سپاه سامانیان و منصب سپهسالاری و تغییرات آن پرداخته و به این نتیجه دست یافته که سپاه سامانیان تغییری تدریجی از یک سپاه غیرمتمرکز به رهبری دهقانان به سپاهی متمرکز و ثابت به سپهسالاری ترکان داشته است.