بازنگری مکان نیایشگاه آذرفرنبغ در دوره ی ساسانی بر اساس تطبیق منابع مکتوب سده سوم تا هفتم هجری و شواهد باستان شناختی

آتشکده ی آذرفرنبغ که براساس متون تاریخی به روحانیان زرتشتی تعلق دارد، در کنار نیایشگاه های آذرگشنسپ و آذربرزین مهر، به عنوان یکی از سه آتشکده ی بزرگ دوره ی ساسانی به شمار می رود. شرق شناسان و باستان شناسانی که تاکنون در زمینه ی سازه های مذهبی دوره ی ساسانی به پژوهش پرداخته اند، بر این موضوع اتفاق نظر داشته اند که مکان احتمالی این نیایشگاه از اوایل دوره ی ساسانی در کاریان فارس قرار داشته است. از مطالعه ی متون مرتبط با مکان آتشکده ی آذرفرنبغ می توان به این نکته پی برد که باوجود اشارات منابع دوران اسلامی به وجود آتشکده ای مهم در کاریان، غالب آن ها به صراحت از یکسان بودن آتشکده های کاریان صدر اسلام و آذرفرنبغ دوره ی ساسانی سخن نگفته اند. در این پژوهش سعی گردیده تا به این پرسش که مکان نیایشگاه آذرفرنبغ در دوره ی ساسانی در کجا قرار داشته و در صورت جابه جایی در چه بازه ی زمانی جابه جا شده، پاسخ داده شود. تحقیق پیش رو براساس هدف، از نوع تحقیقات بنیادی و از نظر ماهیت و روش، از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی-تحلیلی می باشد؛ برای گردآوری داده ها در ابتدا به صورت کتابخانه ای منابع مکتوب تاریخی مرتبط با مکان این نیایشگاه که عموما سده های سوم تا هفتم ه.ق. را دربر می گیرند، مورد مطالعه و از سنجش و آن ها با یکدیگر محدوده ی احتمالی مکان آذرفرنبغ مشخص گردیده، سپس به صورت میدانی-کتابخانه ای و با بررسی های باستان شناختی سازه های مذهبی حائز شرایط، مورد مشاهده و مطالعه قرارگرفته اند تا درنهایت با تطبیق و مقایسه ی نتایج به دست آمده، مکان احتمالی نیایشگاه آذرفرنبغ و هم چنین تاریخ احتمالی تغییر مکان آن مورد تحلیل و سنجش واقع گردد. این پژوهش از این منظر، می تواند مورد اهمیت باشد که احتمالات نوینی را در رابطه با مکان آتشکده ی آذرفرنبغ معرفی می نماید. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مکان احتمالی آتشکده ی آذرفرنبغ در مدت طولانی از حکومت ساسانیان در نزدیکی دارابگرد بوده و احتمالا در اواخر این عصر و یا حتی در زمانی پس از دوره ی ساسانی، شاید به مناطق دیگری مانند کاریان منتقل شده است.