تفکیک گوهر و صدف دین از یکدیگر، مقدمه ای برای کثرت گرایی دینی؛ بررسی دیدگاه سیدحیدر آملی

تفکیک گوهر و صدف دین از یکدیگر مسئله ای است که طیف وسیعی از کثرت گرایان برای پی ریزی دیدگاه کثرت گرایانه خود از آن سود جسته و آن را به عرفای مسلمان مستند ساخته اند. سید حیدر آملی یکی از پیشگامان عرفان اسلامی است که اهتمام خاصی به تفکیک گوهر دین از صدف آن دارد، زیرا آرمان آشتی دادن شیعیان دوازده امامی با متصوفه راستین را در سر می پروراند و کلید این قفل را در رتبه بندی معارف الهی و تکالیف دینی شرعی می یابد. ازاین رو اغلب آثار وی حول محور تبیین گوهر دین نگاشته شده و تعابیر دیرآشنای «ظاهر و باطن دین» و «شریعت، طریقت و حقیقت» کاربرد گسترده ای در آن ها دارد. درعین حال سید به صورت مستقیم و غیرمستقیم کثرت گرایی درون دینی و برون دینی را نفی می کند. بررسی ابعاد گوهر و صدف دین از نگاه ایشان و چگونگی تفکیک آن ها از یکدیگر که موردتوجه این نوشتار است، به روشنی نشان می دهد که اعتقاد به این تفکیک، لزوما به معنای اعتقاد به کثرت گرایی نخواهد بود.
تازه های تحقیق تقسیم بندی هایی که سید برای ذومراتب نشان دادن دین و دین داری اعمال می کند، در جای جای آثار وی دیده می شود. این دسته بندی ها که منحصر به موارد مذکور نیست، نشان دهنده اهمیت این مسئله برای سید است. آنچه از مجموع توصیفات وی در معرفی گوهر و صدف دین نمایان می شود این است که مقصود صرفا توجه دادن به بعد باطنی دین و حد نهایی سلوک و ایمان صادقانه است، نه زمینه سازی برای کثرت گرایی دینی. در حقیقت گذر از کثرت ظاهر و رسیدن به وحدت باطن است که سید را به این دسته بندی ها وامی دارد؛ بنابراین به نظر می رسد که با قاطعیت می توان نتیجه گرفت آنچه سید به عنوان یک مسلمان شیعه در بحث از گوهر و صدف دین مطرح می کند، درست نقطه مقابل کثرت گرایی است.
علاوه بر این که سید به صورت مستقیم نیز به بحث از کثرت گرایی می پردازد و آن را محکوم می کند؛ بدین ترتیب شبهاتی را مطرح و رد می کند که با استناد به برخی از آیات و روایات همه موجودات را در حال حرکت در مسیر مستقیم (صراط مستقیم) معرفی و احاطه خداوند بر موجودات را به یکسان بودن همه موجودات و همه انسان ها ازنظر نزدیکی و دوری نسبت به خداوند تفسیر می کند (آملی، 1368، صص. 95-98).