مطالعه اثر منطقه رشد بر اسیدهای چرب روغن چهار رقم زیتون در استان لرستان

زیتون (Olea europaea L.)، از خانواده Oleaceae و درختی همیشه سبز است. روغن زیتون یکی از مشهورترین و با ارزش ترین روغن های خوراکی می باشد که تقاضا و استفاده از آن به طور روزافزون افزایش می یابد. اثرات سلامتی بخش، ارزش تغذیه ای و پایداری اکسیداتیو بالای روغن زیتون به علت میزان زیاد اسیدهای چرب تک غیر اشباع به خصوص اولئیک اسید و نیز آنتی اکسیدان های طبیعی از جمله فنل ها و توکوفرول ها و سطح پایین اسیدهای چرب آزاد، رنگدانه ها، هیدروکربن ها و ترکیبات اکسیژن دار شده و در نتیجه کاهش تشکیل رادیکال های آزاد در روغن می باشد. تفاوتهای مناطق جغرافیایی بر رشد گیاه تاثیر گذار است و شرایط اقلیمی می تواند سنتز مواد شیمیایی یا متابولیت های ثانویه در گیاهان را تحت تاثیر خود قرار دهد. هدف از این پژوهش شناسایی اسیدهای چرب میوه چهار رقم زیتون در سه منطقه از استان لرستان با استفاده از گاز کروماتوگرافی (GC) بود.
این پژوهش بصورت آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی با دو فاکتور شامل فاکتور اول منطقه (در سه سطح شامل مناطق کوهدشت، خرم آباد و ویسیان) و فاکتور دوم ارقام مختلف زیتون ( در چهار سطح شامل ارقام کنسروالیا، سویلانا، مانزانیا و روغنی در چهار تکرار و هر تکرار شامل سه درخت در سال 1392 انجام شد. بطور میانگین برای هر رقم، حدود پنج کیلوگرم میوه رسیده از چهار طرف درخت به صورت تصادفی جمع آوری و در پاکت های جداگانه ای قرار داده و بلافاصله جهت سنجش اسیدهای چرب به آزمایشگاه منتقل شدند. تجزیه واریانس، مقایسه میانگین صفات مورد آزمایش با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن در سطح پنج درصد، تجزیه خوشه ایبا روش وارد و همچنین تجزیه به مولفه های اصلی بوسیله نرم افزار آماری Minitab انجام شد.
در بین ارقام زیتون مورد بررسی در مناطق مختلف، بیشترین ضریب تنوع 88/45 و 63/33 درصد به ترتیب برای گادولئیک اسید و آراشیدیک اسید بدست آمد. در بین ارقام در مناطق مختلف، رقم روغنی در منطقه کوهدشت بیشترین درصد روغن در ماده خشک (30/52 درصد) را داشت. مقایسه میانگین ترکیبات مورد ارزیابی در مناطق نشان داد اولئیک اسید (20/77- 72/57 درصد) نسبت به اسیدهای چرب دیگر، به ترتیب و در منطقه کوهدشت، ویسیان و خرم آباد بالاترین مقادیر را داشت. بالاترین میزان اولئیک اسید (20/77 درصد) در رقم روغنی در منطقه کوهدشت ثبت شد. بررسی ضرایب همبستگی اسیدهای چرب نشان داد که اولئیک اسید بیشترین همبستگی منفی معنی دار با لینولئیک اسید (819/0-)، پالمیتیک اسید (791/0-) و گادولئیک اسید (772/0-) دارد. تجزیه خوشه ایاسیدهای چرب در فاصله 16/11 ارقام را در مناطق مختلف به دو گروه متمایز نمود. دیاگرام پراکنش ارقام در مناطق مختلف با استفاده از مولفه اول و دوم نشان داد که پراکنش نمونه ها بر اساس دو مولفه اصلی با تجزیه خوشه ایهم خوانی داشت، به طوری که نمونه های با نوع و محتوی مشابه اسیدهای چرب در کنار هم قرار گرفتند.
نتایج نشان داد که کمیت و کیفیت اسیدهای چرب در ارقام زیتون تحت تاثیر فاکتورهای محیطی قرار می گیرد و مقادیر اسید چرب برای هر رقم در هر منطقه متفاوت بود. در مجموع، رقم سویلانا در منطقه خرم آباد از نظر ترکیبات لینولئیک، پالمیتولئیک و میریستیک اسید، رقم مانزانیا در منطقه ویسیان از نظر ترکیبات آراشیدیک و لینولنیک اسید، رقم کنسروالیا در منطقه کوهدشت از نظر ترکیبات گادوائیک، استئاریک و پالمیتیک اسید و در نهایت، رقم روغنی در منطقه کوهدشت از نظر ترکیب اولئیک اسید بالاترین مقادیر را داشتند. با توجه به اینکه در این مطالعه، رقم روغنی در منطقه کوهدشت بالاترین کمیت روغن و بهترین کیفیت اسید چرب را داشت، می توان آن را به عنوان رقم مطلوب توصیه نمود.