تحلیل عوامل ژئوپلیتیکی موثر بر تکوین مرزهای شرقی و جنوب شرقی ایران

اصولا مرزهای شرقی ایران گرچه به عنوان نمونه ای از نخستین خطوط مرزی نو تعیین شده در جهان می تواند توجه ویژه علاقه مندان به مطالعات جغرافیای سیاسی را جلب کند، اما به واقع نماینده جلوه های ارضی فشارهای سیاسی و یک روند طولانی از رقابت های ژئوپلیتیکی و جلو و عقب راندن میدان نفوذ، میان دو امپراتوری امپریالیستی روس و بریتانیا و برخورد دو قدرت منطقه ای یعنی ایران و هند بریتانیا در قرن نوزدهم و نخستین سال های قرن بیستم است که بر روند تدریجی شکل گیری جغرافیای سیاسی فلات ایران اثر گذاشت و منجر به تقسیم سرزمین های امپراتوری نادری در خراسان بزرگ، سیستان بزرگ و بلوچستان بزرگ و شکل گیری مرزهای کنونی ایران در ضلع خاوری گردید. پژوهش حاضر به شیوه توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر منابع اسنادی و مطالعات کتابخانه ای و با اتخاذ رویکردی تاریخی- جغرافیایی- سیاسی در پی پاسخی به این پرسش کلیدی است که کدام عوامل ژئوپلیتیکی درروند شکل گیری و تکوین مرزهای کنونی ایران در ضلع جنوب شرقی نقش موثری داشته اند. یافته های این پژوهش نشان می دهد که عوامل مختلفی ازجمله فشارهای سیاسی تحمیلی درنتیجه بازی بزرگ، مداخلات تاثیرگذار دولت بریتانیا در جریان حکمیت های مرزی، سستی، ناتوانی و عدم آگاهی حاکمان قاجاری نسبت به اصول حقوقی حاکم بر چگونگی تقسیم سرزمین ها و تعیین مرزها -که به هنگام شکل گیری جغرافیای سیاسی مدرن سرزمین های مرزی ایران، بر این مرز و بوم حکومت می کرده اند- درروند شکل گیری تدریجی مرزهای کنونی ایران در این منطقه، نقش موثری داشته اند.