واقع گرایی سیاسی اهل سنت و جماعت

اندیشه های سیاسی را عموما به دو دسته واقع گرا و آرمان گرا تقسیم بندی کرده اند. در سنت اندیشه سیاسی اسلامی هر دو جریان مزبور را می توان بازجست. به عنوان نمونه اندیشه شیعی و فلسفی عموما وجوه آرمانی قوی تری دارند و اندرزنامه ها با واقع گرایی سیاسی نسبت بیشتری دارند. در مقاله حاضر نشان خواهیم داد اندیشه سیاسی اهل سنت و جماعت اندیشه ای است واقع گرا و بر دو عنصر مهم مبتنی است: نخست فاقد وجوه پیشینی است؛ بدین معنا که از تجربه های تاریخی منتج می شود و پس از واقعیت موجود و برای تبیین و مشروعیت بخشی به آن ظاهر می شود و دوم اینکه تغلب یا قدرت عریان و زور را به عنوان اصل مشروعیت بخشی می پذیرد. نکته جالب توجه این است که در طول تاریخ به تدریج شاهد این هستیم که هرچقدر مشروعیت شرعی و ویژگی های آرمانی نظریه خلافت کم رنگ می شود تاکید آن بر زور و خشونت افزایش می یابد. از همین روی می توان تحولات نظریه خلافت در دوره میانه اسلامی را برمبنای تحولات تاریخی نهاد خلافت مورد مطالعه قرار داد. این مقاله با تحلیل اندیشه های فقها و متکلمان برجسته اهل سنت و جماعت از مکاتب مختلف (به ویژه ماوردی، غزالی، ابن تیمیه و خنجی) نشان می دهد که توجیه خشونت عریان و زور در نظریه خلافت با افول مبانی مشروعیت نهاد خلافت نسبت مستقیم داشته است.