مطالعه گنبد آتشفشانی بهلول داغی و تاثیر آن بر مورفولوژی منطقه شمال تبریز

مخروط های آتشفشانی از اشکال تاثیرگذار سطح زمین هستند که ارتباط زیادی با ساختارهای پوسته مانند گسل‏ها، چین‏خوردگی ها و... دارند. گنبد آتشفشانی بهلول داغی در 20 کیلومتری شمال تبریز و از نظر پهنه بندی ساختمانی، در پهنه ایران میانی و در زیرپهنه البرز-آذربایجان واقع است. محدوده گنبد مورد مطالعه، به دلیل عوارض تکتونیکی فعال و لرزه خیزی بالا، از نقاط بحرانی است و لازمه مقابله با مخاطرات آن، شناسایی اشکال سطحی زمین با هدف پی بردن به ماهیت، علل پیدایش و آثار ژئومورفولوژیک ناشی از آن است که می‏تواند زمینه را برای برنامه ریزی جهت زندگی بهتر انسان‏ها فراهم آورد. ازآنجاکه بهلول داغی با ارتفاع 2227 متر در شمال کلان‏شهر تبریز، نقش برجسته‏ای را در مورفولوژی پرعارضه کنونی منطقه دارد، در این پژوهش سعی شده با استفاده از روش‏های میدانی و کتابخانه‏ای، ماهیت و علل خروج این عارضه و تاثیر آن بر مورفولوژی منطقه شمال تبریز بررسی شود. در این راستا از ابزارهایی نظیر نقشه های توپوگرافی، زمین‏شناسی، عکس‏های هوایی و ماهواره‏ای و نیز داده های آزمایشگاهی استفاده شده است. یافته های حاصل از مشاهدات عینی و تجزیه وتحلیل کتابخانه‏ای نشان می‏دهد که حرکات کششی و فشارشی تکتونیک فعال آذربایجان(که از آغاز همگرایی صفحات قاره‏ای عربی و اوراسیا در 30میلیون سال پیش ناشی می‏شود)، به‏ویژه در پلیو-کواترنر منجر به گسیختگی های ژرف و گسلش شدید منطقه شده، شرایط خروج ماگما از نقاط ضعیف تکتونیکی را فراهم نموده است. گنبد بهلول داغی نیز از خطواره گسل‏های آلمان داغ و شوردره، که به موازات گسل شمال تبریز (NTF) کشیده شده‏اند، بیرون آمده است. این مخروط با کنار زدن لایه های رسوبی میوسن، توانسته علاوه بر تغییر الگوی زهکشی منطقه، به عنوان منبعی برای تولید رسوب نواحی پایین‏دست (مخروط واریزه، افتان‏ها و...) عمل کند. هم چنین خروج این توده، موجب نوسان لایه های رسوبی افقی و تمایل آن‏ها به طرف راس گنبد شده و باعث گسیختگی و ایجاد سطوح ضعیف در برابر سیستم‏های فرسایشی و تشدید مورفودینامیک منطقه شده است.