راهنمای عملی در روش های پژوهش کیفی، معرفی و نقد کتاب راهنمای عملی تحلیل گفت و گو، گفتمان و سند

شکست نسبی روش های کمی در علوم انسانی و اجتماعی، زمینه را برای گسترش روش های کیفی آماده کرده است. عدد، شمارش، اندازه گیری و سنجش در رابطه با رفتارها و گرایش ‍های انسانی، نتوانستند واقعیت او را به خوبی بازنمایی کنند. نگاه کیفی، نگاه متکی بر تعیین شاخص ها، ارزیابی رفتارها و طبقه بندی گرایش ها است. به همین دلیل از نگاه استقرایی بهره مند شده است. اگر نگاه قیاسی را یک نگاه کلان، ثابت، تاریخمند و تعمیمی بدانیم، نگاه استقرایی ویژگی موقعیتی، جزئی، غیرتعمیمی، غیرتاریخمند و سیال دارد. این ویژگی اگرچه منطق ثابت پیروی از یک نظریه یا یک رویکرد را به چالش کشیده و ثبات لازم برای تثبیت یک نگاه علمی را دچار نوسان کرده است، اما زمینه را برای بروز و ظهور نظریه های گوناگون مرتبط با موقعیت ها و شرایط خاص هر منطقه و فرهنگ فراهم کرده که خود می تواند در ظهور نوعی از استقلال فکری، هویتی و فرهنگی تاثیرگذار باشد. یکی از روش های مهم کیفی که تحولی اساسی در فهم جهان متن به وجود آورده، تحلیل گفتمان است. تحلیل گفتمان، روشی است که علاوه بر متن به فرامتن و زمینه خلق متن نیز توجه اساسی دارد، موضوعی که در هیچ یک از روش های کیفی به این اندازه موردتوجه نبوده است. بیشتر یا تقریبا همه کتاب هایی که درمورد تحلیل گفتمان ترجمه شده اند، بیانگر رویکردهای نظری و نه چندان روشن این روش کیفی است. به عبارت دیگر، روشی مشخص و قابل پیروی همانند روش های کمی نداشته اند. این معضل روشی، زمینه را برای برداشت های گوناگون در تحلیل گفتمان به وجود آورده و تشتت فراوانی را در این رابطه ایجاد کرده است. کتاب راهنمای عملی تحلیل گفت وگو، گفتمان و سند نوشته تیم رپلی با ترجمه عبدالله بیچرانلو، در تلاش است که یک روش عملی و کاربردی را در این رابطه ارائه کند که بتوان آن را در سه حوزه مرتبط گفت وگو، گفتمان و سند به کار گرفت. به دلیل اهمیت این رویکرد روشی و نگاه کاربردی به آن، در این جا به معرفی و نقد کتاب یادشده می پردازیم. البته نقد یک کتاب به معنای کاستن از ارج و اهمیت آن نیست، بلکه زمینه لازم را برای رشد بهتر علمی و عملی که در گسترش و غنی سازی دانش اهمیت به سزایی دارد مهیا می کند.