توسعه بوم گردی با تاکید بر مشارکت جوامع محلی (مطالعه موردی: روستای جنت رودبار، شهرستان رامسر)

1. فایرلو و بو (2012)، معتقدند که گردشگری می تواند نقش مخرب در جوامع میزبان داشته و به عنوان تخریب گر محیط زیست طبیعی عمل نماید. در حالی که گردشگری جدید که در قالب بوم گردی مطرح می شود حساس به مسائل زیست محیطی و همچنین به فرهنگ محلی است و توجه ویژه ای به نگرش جوامع میزبان می دهد. برای دستیابی به بوم گردی محور، لازم است به نقش جامعه محلی و ساز و کارهای حمایت و مشارکت آنها توجه کافی صورت بپذیرد.
رشد و توسعه گردشگری طی سال های گذشته در بسیاری از مناطق شمالی کشور، پیامدهای نامطوب و نامناسبی را به همراه داشته است. روستای جنت رودبار به عنوان یکی از روستاهای شهرستان رامسر، از جمله مناطق مورد توجه برای طرح های بوم-گردی است و تحقیق حاضر در صدد است تا به بررسی مساله توسعه بوم گردی در این روستا با تاکید بر مشارکت جوامع محلی بپردازد. در این راستا، تحقیق حاضر در صدد پاسخگویی به چهار سوال اساسی ذیل می باشد:1- نگرش جامعه محلی نسبت به طرح توسعه بوم گردی چیست؟
2- اثرات و پیامدهای اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بوم-گردی برای جامعه محلی چیست؟
3- میزان حمایت جامعه محلی از طرح توسعه بوم گردی چقد است؟
4- عوامل موثر بر میزان حمایت جامعه محلی از طرح توسعه بوم گردی کدامند؟

2. مبانی نظری
مشارکت جامعه محلی در فرایندهای توسعه گردشگری می تواند باعث حمایت از سنت و فرهنگ جامعه محلی شده اما در مقابل، فقدان مشارکت جامعه محلی در این امر می تواند باعث شکست طرح های توسعه گردشگری گردد. مک لاف لین فعالیت های گردشگری را به دو دسته اصلی تقسیم می کند: الف. گردشگری انبوه؛ ب. گردشگری جایگزین.
بوم گردی همانند سایر فعالیت های گردشگری دارای آثار و پیامدهای مختلف زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی است. عمده ترین آثار و پیامدهای مثبت بوم گردی عبارتند از: ایجاد امکان حفاظت برای حیات وحش، توجیه برای حفاظت از پارک، گزینه استفاده کمتر از منابع، کاهش انگیزه برای استفاده بی رویه از منابع، افزایش رفت های شغلی، افزایش درآمد خانوار، حفظ هویت فرهنگی و افتخار نسبت به جامعه محلی، ارتقا مبادلات فرهنگی، توسعه همکاری های محلی، آموزش. در مقابل، اثرات زیست محیطی منفی بوم گردی عبارتند از: تخریب سکونتگاه ها، تغییر الگوهای مهاجرت حیات وحش، آلودگی آب، فرسایش خاک، تغییرات کاربری زمین در مناطق تولیدی اولیه، از بین رفتن مناطق سرسبز، توزیع ناعادلانه درآمد، توزیع نابرابر درآمدها، کاهش دسترسی به منابع طبیعی، از دست دادن دانش بومی، فاصله گرفتن از خود بسندگی و حرکت به سوی وابستگی، تغییر مناظر فرهنگی مثل مسکن و اشتغال.
در هر صورت، بسیاری از صاحب نظران معتقدند که در بین گزینه-های مختلف گردشگری، بوم گردی با محیط زیست، التزام به توسعه جوامع و احترام به ویژگی های فرهنگی از جمله گزینه هایی است که بیشترین سازگاری با مفهوم پایداری دارد.

3. روش تحقیق
از لحاظ روش شناختی، تحقیق حاضر به صورت پیمایشی و از نوع مقطعی انجام شده است. واحد تحلیل در این پژوهش، فرد روستایی بوده و جامعه آماری پژوهش حاضر را کلیه ساکنان روستای جنت رودبار در سال 1395 تشکیل دادند. با توجه به اندک بودن تعداد ساکنین روستا، در این تحقیق از روش تمام-شماری برای انتخاب نمونه های استفاده شده است (با توجه معدود بودن تعداد پاسخگویان نیازی به نمونه گیری و یا تعیین حجم نمونه وجود نداشت و بر این اساس، همه ساکنان روستا به عنوان نمونه آماری تحقیق در نظر گرفته شدند). برای جمع آوری داده-های تحقیق، از پرسشنامه خود- اجرا استفاده شده است.
در این تحقیق و پس از تدوین پرسشنامه، برای تعیین میزان اعتبار(روایی) شاخص هایی که جهت سنجش متغیرها تهیه شده است از اعتبار محتوا استفاده گردید. برای تعیین میزان پایایی(برآورد همسانی یا ثبات درونی) پرسشنامه نیز از آزمون کرونباخ استفاده شد.

4. یافته های تحقیق
در زمینه های اقتصادی و زیست محیطی مردم دیدگاه مثبتی نسبت به اثرات این متغیرها داشته اند، به عنوان مثال مردم نگرش مثبتی راجع به اینکه بوم گردی می تواند باعث افزایش درآمد ساکنین شود یا اینکه، بوم گردی می تواند باعث حفظ گونه ها و جانوران بومی بشود، که این ها باعث بوجود آمدن نگرش مثبتی نسبت به آینده بوم گردی در میان ساکنین شده است و این امر توانسته است به صورت غیرمستقیم باعث حمایت جامعه محلی از بوم گردی بشود. همچنین نکته قابل ملاحظه این پژوهش این است که اثرات اجتماعی بوم گردی، به عنوان مثال، اینکه بوم گردی می-تواند باعث همبستگی میان ساکنین بشود یا اینکه بوم گردی می تواند توانمندی محلی را افزایش بدهد، به صورت مستقیم بر متغیر حمایت از بوم گردی اثر گذاشته است و باعث شده است مردم با توجه به درنظر گرفتن اثرات مثبت اجتماعی بوم گردی، از این امر استقبال کنند.

5. با اثرات اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بوم گردی اجتماع- محور در جنت رودبار نشان از آن دارد که پاسخ دهندگان به اثرات اجتماعی و اقتصادی و زیست محیطی بوم گردی نگاه موافق و مثبتی را دارند.
رابطه همبستگی در میان همه متغیرهای تحقیق معنادار بوده است و میزان همبستگی در میان آن ها در سطح بالایی قرار دارند. بیشترین میزان همبستگی میان نگرش جامعه محلی نسبت به بوم گردی و اثرات اقتصادی، اثرات زیست محیطی و حمایت جامعه محلی از توسعه بوم گردی است. همچنین بین اثرات اقتصادی و اثرات زیست محیطی و بین حمایت جامعه محلی از توسعه بوم گردی و اثرات زیست محیطی همبستگی قوی وجود دارد. تاثیر مستقیم متغیرهای نگرش جامعه محلی نسبت به بوم گردی و اثرات اجتماعی که به ترتیب ضریب تاثیر آن ها 767/0 و 238/0 می باشد اشاره کرد. متغیرهای اثرات اقتصادی و اثرات زیست-محیطی با تاثیر مستقیمی که بر نگرش نسبت به جامعه محلی دارند(میزان ضریب رگرسیون به ترتیب 153/0 و 628/0) و توانسته اند از این طریق تاثیر غیر مستقیم بر حمایت جامعه محلی داشته باشند.