هنجارگریزی آوایی در مثنوی های سنایی

پژوهش حاضر بر آن است که خصیصه های زیبایی شناختی را در مثنوی های سنایی از حیث فنون آوایی بررسی کند؛ بدین منظور، از نظریات نوین زبان شناسی و ادبی مناسب با اثر بهره جسته است. نظریه هنجارگریزی یکی از این نظریات ادبی است که نخستین بار «لیچ» آن را ارائه کرد. هنجارگریزی از مهم ترین عوامل پیدایش سبک ادبی است. در این تحقیق، برای رسیدن به پاسخ این پرسش که سنایی چگونه هنجارگریزی آوایی را ابزاری برای آفرینش ادبی قرار داده است، مثنوی های او، شامل حدیقه الحقیقه، سیرالعباد، عقل نامه، عشق نامه، سنایی آباد، تحریمه القلم، طریق التحقیق و کارنامه بلخ بر پایه این نظریه بررسی شده است. در این بررسی، این مثنوی ها از لحاظ انواع زیرمجموعه های هنجارگریزی آوایی، مانند ابدال، اشباع، تخفیف و... سنجیده شد. بر پایه نتایج تحقیق، می توان گفت که سنایی از این توانایی زبان برای زیبایی شعر خویش بهره برده است. افزون بر این، سنایی صرفا بنابر ضرورت وزنی دست به هنجارگریزی نزده است، بلکه گاهی هنجارگریزی را برای ایجاد صنایع بدیعی ، مانند سجع، جناس و... به کار برده و زیبایی های ادبی آفریده است. بر اساس یافته های این پژوهش، در اشعار سنایی، پربسامدترین هنجارگریزی آوایی، فرآیند تخفیف و کم بسامدترین آن، فرآیند تشدید است. همچنین، به نسبت تعداد ابیات هر مثنوی، مثنوی عقل نامه بیشترین و مثنوی حدیقه کمترین هنجارگریزی آوایی را در خود داشته اند.