رهیافتی صورت گرایانه بر خطبه آفرینش طاووس در نهج البلاغه

نقد فرمالیستی یا صورت گرایانه از جمله نظریه های نقد ادبی در حوزه زبان شناختی به شمار می رود که در اوایل قرن بیستم میلادی در روسیه شکل گرفت. در مکتب فرمالیسم ارزش یک اثر هنری تنها وابسته به شکل، فرم، چگونگی ساخت و ویژگی های دیداری اش است. فرمالیست ها اثر ادبی را صرفا با تکیه بر مسائل زبانی چون وزن، قافیه، قالب، صامت، مصوت، هجا، صور خیال و صنایع بدیعی به صورت مستقل و مجزا مورد مطالعه قرار می دهند و به مسائل دیگری چون بافت فرهنگی، اجتماعی و... توجه کمتری دارند. در پژوهش پیش رو خطبه آفرینش طاووس از دیدگاه فرمالیست ها مورد واکاوی قرار گرفته و جانب فرم، شکل و توازن این خطبه با معنا مطابقت داده شده است. نگارندگان با الهام از رهیافت های مکتب فرمالیستی، به تحلیل نقش هر یک از عناصر یادشده در متن ادبی پرداخته و کوشیده اند تا روابط درون متنی خطبه را با کارکرد های ساختاری آن بیان کنند. یافته های پژوهش نشان می دهد که توازن آوایی، نحوی، واژگانی، صورت های تشبیهی، استعاری و کنایی و کاربردهای مجازی در تناسب کامل با معنای خطبه به کار رفته و همگی در تحقق هدف خطبه که تبیین زیبایی آفرینش طاووس است، نقش آفرین بوده اند.