ابن ابی العوجاء: شخصیت شناسی و ارزیابی ادعاهای منسوب به او

پدیده جعل حدیث، از دیرباز نزد مسلمانان امری شناخته شده بود و پیوسته درباره آن، هشدارهایی حتی از سوی معصومان(ع) صورت گرفته و تالیفات بسیاری در تبیین و مصداق یابی آن نوشته شده است و دانشمندان از جنبه های مختلفی بدان پرداخته اند که از آن جمله است اشاره به شخصیت هایی که به کار جعل حدیث مشغول بوده و احادیثی جعلی بدان ها منسوب است. یکی از مشهورترین این افراد، ابن ابی العوجاء است که کمتر کتاب مربوط به تاریخ حدیث است که از او و ادعاهایش در خصوص جعل حدیث و تغییر احکام دین بر اساس این احادیث سخن نگفته باشد. اما آیا او شخصیتی حقیقی دارد یا افسانه ای؟ ادعاهای منسوب به او از حیث تعداد احادیث جعلی او و تغییر احکام شرعی توسط این جعلیات، تا چه اندازه با حقیقت سازگار است؟ در این مقاله که به روش کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها است، پس از ذکر گزارش هایی تاریخی مربوط به این فرد و بررسی و نقد آن ها و معلوم شدن تعارضات و اشکالات سندی و متنی این گزارش ها، آشکار می شود که هر چند می توان از وجود تاریخی این فرد و متکلم بودنش متکلمی معارض اسلام سخن گفت اما نمی توان ثابت کرد که وی در کار جعل حدیث و اشاعه آن و تغییر احکام اسلامی بر اساس آن ها بوده است.