امکان قرائت کارکردگرایانه از نظریه نفس ملاصدرا: بر اساس نظریه کارکردگرایی معاصر

مساله ذهن و بدن یکی از مسائل اساسی فلسفه است. حامیان «دوگانه انگاری جوهری» معتقد هستند، نفس و بدن دو جوهر متمایز از هم هستند. مدافعان «نظریه اینهمانی ذهن و بدن»، نفس را که جوهری متمایز از بدن باشد، انکار می کنند و به جای اصطلاح «نفس»، «ذهن» به کار می برند و حالات ذهنی را حالات فیزیکی و مغزی می دانند. «کارکردگرایی» نظر خنثی در باب ذات ذهن دارد و به مادی یا غیر مادی بودن ذهن نمی پردازد بلکه ذهن را کارکرد می داند. از دیدگاه این گروه، حالات ذهنی، ویژگی های کارکردی هستند که بر اساس درون داد، برون داد و فرایندهای داخلی، نقشهای کارکردی را ایفا می کنند. از سوی دیگر، در فلسفه و کلامی اسلامی نیز به رابطه نفس و بدن پرداخته شده است. ابن سینا نفس را «جوهر مجرد» می داند و بیشتر متکلمان، نفس را «جسمانی» می دانند اما ملاصدرا نفس را مجرد صرف(نظریه ابن سینا) یا مادی صرف(نظریه متکلمان) نمی داند بلکه معتقد است نفس در ابتدا جسمانی است و سپس با فرایند حرکت جوهری، مجرد می شود. سوال اصلی این است که آیا می توان میان ملاصدرا و کارکردگرایی دیالوگی برقرار کرد؟ پاسخ ما آری است. زیرا ملاصدرا مانند حامیان کارکردگرایی در پی برون رفت از اشکالات دوگانه انگاری جوهری(دکارتی و سینوی) و نظریه های مادی انگارانه می باشد. همانگونه که کارکردگرایان به ذات ذهن نپرداخته اند و فقط ذهن را کارکرد می دانند و این کارکرد می تواند در موجودات مادی یا مجرد تحقق پیدا کند، ملاصدرا نیز، نفس را مادی صرف یا مجرد صرف ندانسته بلکه نفس، چه در مرتبه جسمانی و چه در مرتبه تجرد باشد، فعلیت است و با حرکت جوهری، فعلیتهای مختلف می شود و این فعلیتها با یکدیگر رابطه دارند و نفس مجموع فعلیتها است و کل این فعلیت ها، کمال نامیده می شود.