تجربه زیسته و علم حضوری: دو رویکرد در نظام معرفت شناختی دیلتای و ملاصدرا

تجربه ی زیسته و علم حضوری دو مفهوم بنیادی در نظام های فکری دیلتای و ملاصدرا هستند. این دو متفکر با تاکید بر بی واسطگی و خطاناپذیری علم حضوری و تجربه ی زیسته، سعی کردند کل بنای معرفت بشر را بر این دو مبتنی کنند. به علاوه، هم دیلتای و هم ملاصدرا، ادراک و فهمی را که بدین شیوه حاصل می شود، نه پذیرش صرف واقعیات بیرونی یا عملی منفعلانه، بلکه عملی فعالانه قلمداد می کنند. نکته ی دیگر این است که دیلتای قلمرو تجربه ی زیسته و فهم حاصل از آن را هم حالات درونی مدرک و هم حالات درونی دیگران به علاوه ی ظهورات و بروزات این حالات می داند؛ در حالی که علم حضوری در نزد ملاصدرا گستره ی محدودتری دارد و فقط نفس و قوا و حالات آن را در بر می گیرد. اما مشکلی که هم تجربه ی زیسته و هم علم حضوری با آن مواجه اند، شخصی بودن و در نتیجه نسبی بودن آنهاست. دیلتای می کوشد تا با توسل فرض اثبات نشده ی «اشتراک انسان ها در آگاهی» این مشکل غلبه کند؛ در حالی که ملاصدرا سعی می کند با توسل به تقسیم کار میان علم حصولی و حضوری از یک سو، و آفرینش انسان بر سرشت واحد و در نتیجه داشتن ابزار معرفتی یکسان، به این مساله فائق آید.