نشانه شناسی تقابل های ساختاری داستان بیژن و منیژه

نشانه شناسی دانشی است در زمینه مطالعه نشانه ها و چگونگی کاربرد آنها در متن که با عنوان دکترین نشانه ها از آن یاد می شود. زبان شناسان، در طول تاریخ مطالعات نشانه شناختی، پدیده نشانه را از دیدگاه های گوناگون مطالعه کرده اند. یکی از این دیدگاه ها که در جست وجوی شیوه ای برای تبیین کارکرد رابطه ای نشانه و تجلی معنایی آن در بافت متن است، نشانه شناسی بر پایه تقابل های دوتایی است که به منتقد فرصت می دهد تا چگونگی تولید معنای متن را با این رابطه در نظام های نشانه ای بررسی کند. این شیوه کانون توجه گاستون باشلار بوده است. وی بر نظریه پردازان ساختارگرایی مانند سوسور، کالر، گرماس و غیره تاثیر عمیقی گذاشت. بر اساس این روش، می توان به نوعی طبقه بندی دلالت های متنی دست پیدا کرد که رابطه تقابلی آنها صور و تخیلات حاکم بر ساختار نشانه ای متن را مکشوف می کند. البته برای تحلیل معنای این ساختارهای نشانه ای، باید از ثابت ها و متغیرهای معنایی استفاده کرد. یکی از داستان های کهن فارسی، که در شاهنامه فردوسی به خوبی می درخشد، داستان بیژن و منیژه است که قابلیت های زیادی برای تحلیل دارد. در این مقاله سعی می شود تا با توجه به زبان نشانه ای به کارگرفته شده در متن و روابط تقابلی موجود در نظام اجزای آن، این داستان تحلیل شود؛ لذا ابتدا کل داستان بر طبق یک ساختار کلان نشانه ای، به دو قطب تجزیه می شود، سپس ضمن تقسیم داستان به چند فصل (سکانس)، قطب های فرعی استخراج و بر اساس ثابت ها و متغیرهای نشانه ای موجود در آنها، روابط تقابل های دوتایی از منظر «تناقض، دیالکتیک و پیوندی» تعیین و دلالت های معنایی حاصل از آن تاویل می شود.