آیرونی کلامی در حکایت هایی از کتاب البخلاء جاحظ

آیرونی کلامی از مهم ترین انواع آیرونی است که در سطح کلام رخ می دهد و در قالب این تکنیک بیانی، جملات آگاهانه یا ناآگاهانه کارکرد ارجاعی خود را از دست داده و معنای حقیقی را متضاد و واژگونه نشان می دهند؛ از این رو نوعی دوگانگی در سخنان گوینده پدید آمده که عمدتا به عنوان شگردی بلاغی کاربرد دارد. آیرونی کلامی در ادبیات عربی با اصطلاح «المفارقه اللفظیه» شناخته شده و به مثابه تکنیکی بیانی برای مقاصد استهزائی به کار می رود که نمونه هایی از آن را می توان در حکایت های جاحظ مشاهده نمود. در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی حکایت های کتاب البخلاء پرداخته می شود و نوع بیان جاحظ در توصیف احوالات بخیلان و ذکر خصوصیت های اخلاقی آنان از منظر آیرونی کلامی ارزیابی می گردد. جاحظ در حکایت های خود از برخی شیوه های آیرونی کلامی در قالب تهکم، طعن و کنایه، هزل، شوخی نما و... به قصد استهزاء بخیلان و نقد جامعه معاصر خود بهره می برد.