داده های تاریخی در سفال نوشته های نسا

شاهان اشکانی از حدود سال 247 ق.م. تا 224 م. به تدریج بر امپراتوری عظیم چند فرهنگی و چند قومی سلطنت کردند. از سال 1948 م. به بعد، در پی حفاری هایی که در اقامتگاه اصلی و اولیه ی شاهان اشکانی، در نسا (در ترکمنستان، نزدیک عشق آباد کنونی)، توسط گروهی از باستان شناسان و کاوشگران شوروی و ایتالیایی صورت گرفت، بیش از 2500 قطعه خرده سفال های شکسته با 2758 متن از «اداره ثبت» کشف شد. سفال ها عمدتا جزییاتی درباره ی تحویل شراب به کاخ ها از تاکستان های بخش های مختلف، معابد یا مردم عادی را در اختیار قرار می دهند. این کشف در حالی صورت گرفت که داده های تاریخی در باب دوران آغازین و میانی اشکانی، اغلب داده هایی بسیار اندک و سردرگم کننده ای به شمار می رفتند که بیشتر برگرفته از آثار نویسندگان کلاسیک بودند. جایگاه ویژه ای که سفال نوشته های نسا در تاریخ پژوهش پارتی به خود اختصاص داده، حاکی از اطلاعات گران بهایی است که در آن ها نهفته است. در پژوهش حاضر، نگارندگان تلاش دارند تا به این پرسش که مهم ترین داده ها و آگاهی های تاریخی که از سفال نوشته های نسا استخراج و استنباط می گردد، کدام اند؟ پاسخی شایسته و مستند ارائه دهد. این اسناد به منزله ی اسنادی پارتی که به زبان پارتی نگاشته شده و به عنوان کهن ترین شواهد نگارشی این زبان محسوب می گردند، داده های تاریخی فراوانی نظیر: سیستم مالیات گیری، ساختار نظامی، امور مذهبی و مهم تر از همه تبارشناسی و گاه شماری شاهان اولیه ی پارتی را در اختیار پژوهشگران قرار می دهد. شمار زیادی از اسامی و عناوین کارگزاران، امکان آشنایی با سیستم اداری و نظام درباری مربوط به دوران پادشاهان اولیه ی این دوره از تاریخ ایران را فراهم می سازد. بر این اساس، نگارندگان تلاش دارند تا با بازکاوی داده های تاریخی سفال نوشته های نسا، گامی دیگر در تایید این اسناد به عنوان مهم ترین مدارک دست اول، موثق و ایرانی مربوط به شاهنشاهی اشکانی بردارند و میزان راهگشایی این داده ها را در بازسازی تاریخ اشکانی مورد آزمون قرار دهند. پژوهش حاضر با تکیه بر داده های به دست آمده از سفال نوشته های نسا و تطبیق آن با مدارک سکه شناسی شاهنشاهی پارتی، به اثبات نقش اشراف و خاندان های مهم درباری در جدایی مناطق شرقی از شاهنشاهی پارتی پرداخته و این امر را به عنوان فرضیه ای در باب علل سقوط شاهنشاهی اشکانی ارائه و از آن دفاع نموده است.