ارزیابی کیفیت محیطی مقصدهای گردشگری روستایی (مطالعه موردی: محور قلعه رودخان)

مقدمهدر تمام کشورها، هدف اصلی، دستیابی به توسعه پایدار است. در این زمینه استراتژی توسعه گردشگری می تواند در دستیابی به این هدف مفید باشد. توجه به سطوح مختلف توسعه جامع یعنی توسعه منطقه ای، از پیش شرط های موفقیت توسعه ملی است. یکی از بخش های اقتصادی که در توسعه روستایی کمتر به آن توجه شده است، گردشگری روستایی می باشد. در این میان، آنچه حائز اهمیت قابل توجهی است کیفیت محیط هایی است که گردشگری در آن ها رخ می دهد. بحث های مربوط به کیفیت محیطی امروزه به یکی از مهم ترین مباحث در تحقیقات روانشناسان، اکولوژیست های گردشگری و جغرافیدانان تبدیل شده است. فراهم نمودن تسهیلات یا خدمات با کیفیت برای گردشگران، بخش اساسی و مهمی برای توسعه یک محصول پایدار است. کیفیت محیط سکونتگاه های انسانی و به ویژه نواحی روستایی، گردشگری، بستگی زیادی به کیفیت زیرساخت ها و مدیریت مناسب آن دارد. این وضع می تواند در تصویر ذهنی و رضایتمندی ساکنان محلی و گردشگران موثر باشد. با توجه به اهمیت کیفیت محیط و مولفه های مختلف مربوط به آن در توسعه گردشگری روستایی، پژوهش حاضر به منظور ارزیابی کیفیت محیطی مقصدهای گردشگری روستایی در محور قلعه رودخان شهرستان فومن انجام شده است.
سوالات اصلی تحقیق به این صورت است که: الف) عوامل موثر در کیفیت محیطی روستاهای گردشگری محور قلعه رودخان کدم اند؟ ب) کیفیت محیطی روستاهای گردشگری محور قلعه رودخان در چه وضعیتی قرار دارد؟
مبانی نظریمی توان بیان داشت که کیفیت محیط یک مفهوم چندبعدی است که با مفاهیمی همچون کیفیت زندگی، کیفیت مکان، ادراک و رضایتمندی و قابلیت زندگی اشتراکاتی دارد. به طوری که در بسیاری موارد به عنوان معانی مشابه در نظر گرفته می شوند؛ بنابراین کیفیت محیط شامل ترکیبی از ادراکات ذهنی، ویژگی ها و ارزش هایی است که در میان افراد، گروه ها و جوامع مختلف است. محیط بسیاری از جاذبه ها را شکل می دهد و پیشبرد توسعه گردشگری به کیفیت محیط مورد بازدید وابسته است. علاوه بر آن، اجرای برنامه های گردشگری در مراحل مختلف همچون انتخاب محل، ایجاد امکانات دسترسی به محل های موردنظر، احداث هتل ها و برپایی تاسیسات زیربنایی همگی با محیط در ارتباط است و توجه به ابعاد محیطی در برنامه های گردشگری همیشه در اولویت قرار دارد. کیفیت محیط از مجموعه ای عناصر و متغیرها شامل کیفیت بصری، کیفیت محیطی، کیفیت ساختاری و عملکردی، پویایی محیط، کیفیت بافت و حمل ونقل، کیفیت محیط اجتماعی و کیفیت جاذبه های گردشگری تشکیل شده است.
روش تحقیقیکی از کلیدی ترین بخش های مقالات پژوهشی، روش تحقیق آن می باشد که تعیین کننده رویکرد محقق می باشد. مطالعه حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی است که به روش پیمایشی انجام گرفته است. تحقیق دارای دو قسمت اسنادی و کمی می باشد که در قسمت اسنادی از طریق مطالعه کتابخانه ای به جمع آوری ادبیات تحقیق پرداخته شد. در قسمت کمی که شامل پیمایش میدانی است، ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه می باشد. جامعه آماری این تحقیق گردشگران منطقه مورد مطالعه می باشند. جهت تعیین تعداد نمونه تحقیق با توجه به نامعلوم بودن تعداد جامعه آماری، تعداد نمونه لازم 380 پرسشنامه به دست آمد. همچنین به منظور تحلیل داده ها از آزمون آماری هکمن و تحلیل عاملی استفاده گردید.
یافته های تحقیقبه منظور تعیین عوامل موثر بر کیفیت محیطی مقصدهای گردشگری روستایی و بررسی روابط علت و معلولی بین متغیرهای مورد مطالعه از روش تجزیه وتحلیل توصیفی و استنباطی (مدل هکمن) بهره گرفته شده است. نتایج مدل نشان می دهد با احتمال 99 درصد که عوامل عملکردی ساختاری، جاذبه های گردشگری، بصری و زیست محیطی به عنوان عوامل موثر کیفیت محیطی مقصدهای گردشگری روستایی مطالعه شناسایی شدند. همچنین در تحقیق حاضر از معادله خطی زیر برای بررسی عوامل موثر بر کیفیت محیطی مقصدهای گردشگری روستایی در محدوده مورد مطالعه استفاده شده است. طبق نتایج نهایی مدل 4 عامل تاثیرگذار در مدل هکمن 66 درصد توجیه کننده عوامل موثر در کیفیت محیطی مقصدهای گردشگری روستایی بوده است. در ادامه به منظور ارزیابی کیفیت محیطی مقصدهای گردشگری روستایی محور قلعه رودخان از آزمون آماری تحلیل عاملی استفاده گردیده است. در ادامه تحقیق متغیرهای موردبررسی توسط آزمون تحلیل عاملی؛ عامل سازی گردیده است. بدین صورت که متغیرهای بارگذاری شده در هر عامل که بالای 5/0 هستند یک عامل را تشکیل می دهند و متغیرهایی که امکان تجمع با این ها را ندارند عامل دیگری را تشکیل می دهند. نتیجه حاصل از تقلیل 47 متغیر 5 عامل اوقات فراغت، جاذبه ها، زیرساخت ها، اجتماعی و زیست محیطی بوده است.
نتیجه گیریهدف توسعه پایدار روستایی گسترش امکانات و بهبود شرایط زندگی اقشار آسیب پذیر روستایی است. ازآنجاکه مقصدهای مختلف گردشگری در جذب گردشگران در فضایی رقابتی قرار دارند، بهبود و ارتقاء شاخص های موثر در جذب گردشگران به مقصدهای روستایی از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا کیفیت در گردشگری روستایی به طور خاص موردتوجه گردشگران است. بسیاری از تعاریف در مورد کیفیت نشان می دهد که توافق جمعی بیشتر به این حقیقت پرداخته است که کیفیت، قابلیت راضی نگه داشتن نیازهای مصرف کنندگان است. بخش عمده ای از شاخص ها و معیارهای مربوط به جذب گردشگران و ایجاد بالاترین سطح رضایت به کیفیت محیط و ویژگی های مقصد گردشگری بستگی دارد. در مسیر دستیابی به توسعه پایدار گردشگری در نواحی روستایی، شناخت، سنجش و درنتیجه ارتقای کیفیت محیط روستاهای گردشگری ضروری است. ازاین رو در این تحقیق به ارزیابی کیفیت محیطی مقصدهای گردشگری روستایی محور قلعه رودخان در شهرستان فومن استان گیلان پرداخته شده است. با توجه به مباحث مطرح شده باید با برنامه ریزی برای رعایت اصول زیبایی بصری در ساخت وسازهای روستاها و جلوگیری از ساخت وسازهای نامناسب و ناسازگار با بافت و کارکرد این دسته از روستاها و تدوین قوانین و مقررات متناسب برای حفاظت از آن ها به توسعه گردشگری پایدار در روستاهای مورد مطالعه کمک نمود.