بررسی اثرات خشک سالی دریاچه ارومیه بر تغییرات تاب آوری سکونت گاه های روستایی

خشک سالی دریاچه ارومیه بیش از دو دهه است که ادامه حیات تعداد زیادی از سکونت گاه های شهری و روستایی پیرامونی خود را به چالش کشیده است. در این میان، جوامع روستایی به دلیل وابستگی بیشتر به عناصر محیطی در برابر پدیده خشک سالی آسیب پذیرتر هستند. به منظور کاستن اثرات مخرب خشک سالی رویکرد تاب آوری به عنوان یک روش علمی و کاربردی شناخته می شود. بنابراین، هدف این پژوهش شناسایی میزان تاب آوری روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه در برابر است.
تحقیق از نوع کاربردی و رویکرد آن توصیفی-هم بستگی و تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش 13696 نفر جمعیت ساکن در 42 روستای پیرامون این دریاچه بوده که در فاصله کمتر از 25 کیلومتری قرار داشتند. با استفاده از فرمول کوکران از بین افرادی که بالای 15 سال سن داشتند و همچنین بالای 15 سال در روستا سکونت داشتند، 370 نفر به روش تصادفی ساده به عنوان حجم نمونه انتخاب شد. همین تعداد نیز به عنوان جامعه کنترل و از روستاهای با فاصله بیشتر انتخاب شد. با استفاده از فرمول آلفای کرونباخ، پایایی بخش های مختلف پرسش نامه تحقیق 86/0 تا 88/0 به دست آمد. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارهای SPSS و GIS انجام شد.
نتایج شاخص استاندار بارش نشان داد که وضعیت خشک سالی محدوده مورد مطالعه در 15 سال اخیر تقریبا در حالت نرمال قرار داشته است. براساس نتایج فرمول ویژه تاب آوری، تاب آوری زیست محیطی دارای بیشترین میزان فاصله از حد بهینه و تاب آوری زیرساختی و کالبدی دارای کمترین میزان فاصله از حد بهینه خود بوده است. میانگین نهایی تاب آوری روستاهای نزدیک دریاچه برابر با 41/0 از 1 و روستاهای دور از دریاچه برابر با 60/0 از 1 بوده است. نتایج حاصل از تحلیل آزمون رگرسیون چندمتغیره نشان داد که اثرپذیری تاب آوری زیست محیطی از خشک سالی دریاچه ارومیه بیشتر از ابعاد بوده است (874/0=r). همچنین، یافته ها نشان داد که میزان تاب آوری اقتصادی و اجتماعی در روستاهای شرق و جنوب دریاچه بیشتر از جهات دیگر دریاچه بوده است.
راهکارهای عملی: با توجه به یافته های پژوهش پیشنهاد می شود در راستای ارتقای تاب آوری روستاهای پیرامون دریاچه ارومیه ضمن توجه به خصوصیات موقعیت جغرافیایی روستاها، توجه بشتر بر ابعاد تاب آوری زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی معطوف شود.