اصول و مبانی کاربرد شاخص راندمان آبیاری در مدیریت آب برای کشاورزی

راندمان آبیاری یکی از شاخص های استفاده بهینه از آب می باشد که همچنان و بدون توجه به مفهوم، کاربری و حوزه کارکرد آن، وارد بحث ها و سیاست های کلان آب کشور شده و به واسطه آن سرمایه گذاری زیادی بر روی آن از جنبه های اندازه گیری این شاخص در سطح کشور و توسعه سامانه های آبیاری تحت فشار با فرض افزایش راندمان، در حال انجام است. راندمان آبیاری شاخصی محلی و موضعی است. راندمان بیان کننده راندمان کاربرد آب در منطقه ریشه مزرعه ای معین بوده و به تلفات آب که می تواند به صورت رواناب وارد مزرعه کشاورز دیگری شده و در پائین دست مورداستفاده قرارگرفته و یا به صورت نفوذ عمقی در تغذیه سفره آب زیرزمینی مشارکت داشته باشد، توجهی ندارد. راندمان آبیاری شاخص خوبی برای مقایسه فنی سامانه های مختلف آبیاری در مزرعه است ولی این شاخص منعکس کننده بهره وری نیست، چون مسائل مربوط به تولید را در برنمی گیرد؛ زیرا در تولید و عملکرد محصول، عوامل زراعی، اقلیم، خاک و سایر مدیریت های زراعی دخیل هستند که در این شرایط این شاخص دیگر کاربردی ندارد. امروز با توجه به بحران کمبود شدید منابع آب، مسائل مدیریت آب را نمی-توان صرفا در مقیاس مزرعه حل نمود و بلکه اهمیت جامع نگری و دیدن آب در یک مقیاس بزرگ تر (حوضه آبریز و کشور) بیشتر ضروری می نماید؛ یعنی باید از آن مقیاس محلی (Local) مزرعه حرکت کرده و به مقیاس بالاتر برویم. عدم توجه به این نکته در استفاده از شاخص راندمان آبیاری، مشکلات، ابهامات و حتی نتایج نامناسبی برای حل بحران آب کشور ایجاد نموده است. امروزه نگرش کلاسیک به راندمان آبیاری قادر به حل مسائل کلان مدیریت آب در جهان نمی باشد. راندمان علیرغم آنکه هنوز در سطح مزرعه و برای نشان دادن عملکرد کشاورزان از نظر آبیاری، هنوز جایگاه خود را دارد، ولی در حل مسائل آب در حوضه آبریز و مسائل کلان آب کشور بحث حسابداری آب (Water Accounting) بیشتر مطرح است و لذا نگاه نئوکلاسیک باید بر مبحث راندمان آبیاری داشت. در مقیاس حوضه آبریز آب قابل برگشت زیادی وجود دارد که از همین تلفات آب در مقیاس مزرعه ناشی شده است. امروزه در خصوص نگرش جدید به بحث مدیریت آب، اصطلاحات و مفاهیم جدیدی به این عرصه واردشده اند؛ یعنی پس از تعریف ICID از راندمان آبیاری، اصطلاحات و مفاهیم جدیدی وارد این حوزه شدند: ازجمله مصرف موثر (Beneficial use) و مصرف غیر موثر (Non Beneficial use) آب و جریان های قابل برگشت (Recoverable) و غیرقابل برگشت (Non Recoverable). درمجموع وقتی که سرمایه گذاری هایی برای افزایش راندمان آبیاری حتی با همین نگرش کلاسیک و برای صرفه جویی آب مزرعه پیشنهاد می گردد، ضروری است که سرمایه گذاری برای کاهش «تلفات واقعی آب» باشد تا «تلفات ظاهری». این سرمایه گذاری هوشمند و موثر خواهد بود.