مقایسه سلامت عمومی و افسردگی افراد تحت پوشش برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه (CBR) با افراد غیر تحت پوشش

هدف با توسعه علم و صنعتی شدن جامعه، معلولیت در حال افزایش است. معلولیت پدیده ای روانی زیستی است که سلامت فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. افراد معلول باید مانند بقیه افراد جامعه از خدمات استفاده کنند. یکی از مسائل مهم این افراد استفاده از خدمات توانبخشی است. خدمات توانبخشی می تواند در بهبود وضعیت جسمی و روانی افراد معلول موثر باشد. در برخی کشورهای در حال توسعه اثری از خدمات توانبخشی دیده نمی شود. در برخی دیگر، این خدمات در موسسات ارائه می شود و تعداد کمی از نیازمندان می توانند از آن استفاده کنند. توانبخشی مبتنی بر جامعه، بخش وسیعی از نیازهای افراد معلول ازجمله فعالیت های روزانه، فعالیت های اجتماعی و توانمندسازی را دربر می گیرد. توانبخشی مبتنی بر جامعه، سرویس های اولیه توانبخشی را برای افرادی فراهم می کند که در مناطق محروم زندگی می کنند. برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه خدمات مورد نیاز سلامت و کیفیت زندگی را ارائه می دهد و می تواند توانایی فردی را افزایش دهد و از عواملی چون افسردگی و وابستگی معلولان جلوگیری کند. با توجه به اینکه ارزشیابی هر طرح و برنامه ای در راس وظایف و مسئولیت های مدیریتی قرار دارد، در شهرستان بستان آباد نیز از سال 1386 طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه در حال اجرا است ولی اثر آن بررسی نشده است؛ همچنین با توجه به محدود بودن منابع مطالعاتی در زمینه اثربخشی برنامه های توانبخشی مبتنی بر جامعه در میان دو گروه تحت پوشش و غیر تحت پوشش، نیاز است تا اثربخشی آن در بهبود وضعیت روانی و سلامت افراد معلول بررسی شود. هدف از این مطالعه مقایسه وضعیت سلامت عمومی و افسردگی افراد تحت پوشش برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه با افراد غیر تحت پوشش است.
روش بررسی در این مطالعه توصیفی تحلیلی، 48 معلول جسمی حرکتی واجد شرایط ورود به مطالعه در روستاهای تحت پوشش طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه شهرستان بستان آباد و 45 معلول جسمی حرکتی به عنوان گروه شاهد در روستاهایی که تحت خدمات طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه نبودند و فقط خدمات معمول درمانی ر دریافت می کردند بررسی شدند. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پرسش نامه اطلاعات دموگرافیک، پرسش نامه سنجش سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر و پرسش نامه سنجش افسردگی بک بود. با مراجعه به محل زندگی افراد و کسب رضایت کتبی از آنان اطلاعات جمع آوری شد. در بخش آمار توصیفی از میانگین، واریانس و انحراف استاندارد و در بخش آمار استنباطی از آزمون تی مستقل برای مقایسه دو گروه استفاده شد.
یافته ها با توجه به نتایج مطالعه، 57 درصد از شرکت کنندگان مرد بودند و 51/6 درصد معلولیت خفیف داشتند. مقایسه سلامت عمومی در دو گروه افراد تحت پوشش طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه و افراد غیر تحت پوشش، حاکی از آن بود که تفاوت معناداری در دو گروه وجود ندارد (P<0/87). مقایسه زیرمقیاس های سلامت عمومی، تفاوت دو گروه در علائم افسردگی (P<0/001) و اختلال کارکرد اجتماعی (P<0/001) را نشان داد. در گروه تحت پوشش طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه، علائم افسردگی و اختلال کارکرد اجتماعی نسبت به گروه غیر تحت پوشش کاهش یافته بود. در زیرمقیاس های علائم جسمی (P<0/10) و علائم اضطرابی و اختلال خواب (P<0/33) تفاوت معنی داری ملاحظه نشد. در آزمون افسردگی بک، افراد غیر تحت پوشش طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه نسبت به افراد تحت پوشش طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه به طور معنی داری نمرات بیشتری گرفتند.
نتیجه گیری اجرای طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه در روستاها و مناطق دورافتاده می تواند در کاهش افسردگی معلولان جسمی حرکتی موثر باشد. همچنین به نظر می رسد با ایجاد تغییرات هدفمند و ایجاد چارچوبی جامع تر در طرح توانبخشی مبتنی بر جامعه برای معلولان جسمی حرکتی، بتوان اثرات مثبتی در سلامت عمومی این افراد ایجاد کرد. انجام تحقیقات گسترده برای به دست آوردن شواهد علمی تاثیر برنامه توانبخشی مبتنی بر جامعه بر سلامت عمومی و کیفیت زندگی معلولان ضروری به نظر می رسد.