بازآفرینی حوزه های علمیه در فضای مجازی

ظهور فناوری اطلاعات و ارتباطات در نیم قرن اخیر، تحولی اساسی در جوامع انسانی به وجود آورده و گذار از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی را موجب گردیده است. این تحول، ملاک های پیشرفت جوامع را از شاخص های صنعتی، به شاخص های اطلاعاتی تبدیل نموده و جوامع امروزی به مدد فناوری های نوین با تولید، انباشت، اشاعه و انتقال لحظه ای اطلاعات روبه رو شده است؛ اطلاعات متنوعی که پیوسته در حال افزایش، پردازش و به روزرسانی بوده و با سرازیرشدن در شاهراه های ارتباطی، مرزهای دانش و محدوده های جغرافیایی را در می نوردد.
اگر چه تشکیل جامعه اطلاعاتی در کشور ما هنوز به معنای تام اتقاق نیفتاده، سراپرده های آن آشکار و کم و بیش مقدمات و زیرساخت های آن در حال فراهم شدن است. تلاش برای برپایی دولت الکترونیک، شهر مجازی، تجارت و بانکداری الکترونیک و راه اندازی دوره های آموزش مجازی دانشگاهی، گواه این تحول بوده و خبر از حرکت به سوی تشکیل جامعه اطلاعاتی می دهد.
در این میان، حوزه های علمیه نیز که در شمار نهادهای دینی و فرهنگی به شمار می آیند، می توانند به شایستگی از فضای مجازی برای سامان دهی نظام مدیریتی، اداری، مالی، آموزشی و پژوهشی خود بهره مند گردند و در عمل، به کامیابی مطلوب تر در عرصه های مختلف نایل آیند. حوزه های علمیه، به مثابه نهادهایی چند بعدی اند که برای سرعت بخشی و بهبود فعالیت های خود می توانند در چارچوب مشخص و تعریف شده، از امکانات و ابزارهای جدید فضای مجازی استفاده کنند.
رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله خامنه ای – مد ظلله العالی – ضمن تاکید بر اهمیت و نقش فضای مجازی در پیشرفت کشور خطاب به حوزه های علمیه فرموده اند: « ما به طور سنتی، روش هایی برای ارتباط گیری با مخاطبان خودمان داریم که روش های خوبی هم هست؛ لیکن به هیچ وجه کافی نیست. نمی خواهم توصیه کنم که طلاب بروند یک دوره علوم ارتباطات ببینند؛ بلکه می خواهم موکدا توصیه کنم که که کارگردانان اصلی و طراحان حوزه علمیه، با توجه به نتایج علوم ارتباطات، کاری های خودشان را برنامه ریزی کنند و بخشی از مباحثی از این علوم را که مورد نیاز حوزه است، به درجات مختلف در اختیار کسانی که به ان احتیاج دارند، به خصوص کساین که در زمینه تبلیغ برنامه ریزی و کار می کنند، بگذارند.» (بیانات رهبر معظم انقلاب در آغاز درس خارج فقه 28/6/1378)
با پیشرفت فناورانه ای که به وقوع پیوسته است، نمی توان نقش فضای مجازی و ابزارهای نوین را درعرصه های گوناگون کتمان کرد. از این رو، شناسایی ویژگی ها و توانمندی های این فضا امری لازم و ضروری است و بدون بهره مندی از چنین امکاناتی، دست به گریبان مشکلات عدیده ای خواهیم شد.
امروزه مردم به آسانی با اتصال به فضای مجازی، اطلاعات گسترده ای در موضوعات مختلف، از جمله دین و مذهب به دست می آورند و با دیگران در این زمینه به گفت و گو می پردازند، اسناد و متون دینی را از پایگاه های گوناگون دریافت می نمایند و با ابزارهای دیجیتالی به مساجد، آثار تاریخی، مذهبی و بناهای دینی سفر می کنند، از طریق شبکه جهانی، موضوع مورد نظر خود را در حوزه دین می یابند و کتاب ها و منابع دینی و مذهبی را می خرند، مراکز و سازمان های دینی را شناسایی کرده و در جلسات و همایش های دینی شرکت می کنند، تصویر و یا حتی صدای رهبران مذاهب مختلف را می بینند و می شنوند و به صوت سخنرانی ها و گفتمان های دینی گوش فرا می دهند و در یک کلام، علاقه مندان به مذهب در این فضا با دین زندگی می کنند.
بنابر این، فضای مجازی با تمام تهدیدهایی که ممکن است در پی داشته باشد، به شکل های گوناگون وارد زندگی مردم شده و بیشتر مردم، دست کم روزی یک بار در این فضا حضور می یابند.
هم اینک، بسیاری از طلاب علوم دینی آشنایی خوبی با فضای مجازی و مهارت های استفاده از اینترنت را یافته اند و پیوسته با این فضا مرتبط اند؛ اما برای اینکه بتوان ای عرصه مهم را مدیریت کرد، در وهله نخست، خود سازمان ها، نهادها، و مراکز مدیریتی حوزه باید به بهترین شکل به ابزارهای نوین فضای مجازی تجهیز شوند و با قدرت کامل به این عرصه گام نهند و زیرساخت ها و زمینه های مناسب را فراهم آورند. جا از مباحث مدیریتی و سازمانی، از جمله وظایف اصلی حوزه علمیه، آموزش و پژوهش است و بدیهی است که بدون مدیریت صحیح و مبتنی بر شیوه های نوین روزآمد، تحقق شایسته و اثربخش این وظیفه، امکان پذیر نیست.
آنچه پیش روی شماست، گزارش نشست طرح «بازآفرینی حوزه های علمیه در فضای مجازی» است که توسط حجت الاسلام و المسلمین دکتر حمید شهریار، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی درحضور رئیس محترم حوزهای علمیه سراسر کشور، حضرت آیت الله علیرضا اعرافی و نیز اعضای شورای مدیریت حوزه های علمیه ارائه شده است.
این نشست، در تاریخ اردیبهشت ماه سال 1396 برگزار گردید. گفتنی است، به دلیل کوتاه بودن زمان نشست، امکان شرح و بیان تمامی عناوین و سرفصل های طرح وجود نداشته و بیشتر به تبیین موضوع بازآفرینی فضای مجازی در بخش مدیریت حوزه پرداخته شده است.
جهت اطلاع از نکات ارزنده و راهگشایی که در این طرح وجود دارد، شرح آن را در معرض استفاده خوانندگان عزیز قرار می دهیم. امید است این طرح، مسیر رشد و تعالی بیشتر حوزه های علمیه را هموارتر سازد و شاهد گسترش و تعمیق روز افزون فرهنگ دینی و اخلاقی در جامه اسلامی باشیم.