بررسی و مقایسه شرح شطحیات روزبهان بقلی شیرازی و جواهرالاسرار شیخ آذری اسفراینی

هدف مقاله حاضر، بررسی وجوه اشتراک و افتراق میان شرح شطحیات روزبهان بقلی شیرازی و جواهرالاسرار شیخ آذری اسفراینی است. نتایج به دست آمده حاکی است که مولفان مذکور با آسیب شناسی عرفان و تصوف از سویی به نقد، و از دیگر سو به دفاع از شطاحان همت گمارده اند. فارسی بودن زبان هر دو کتاب، نگاه توام با تکریم مولفان به مشایخ عرفان و تصوف، شرح حروف مقطعه و کلام شبه شطح حضرت رسول (ص) و شطحیات مشایخ صوفیه، برخی از مشترکات این دو کتاب می-باشند. اما در باب تفاوت ها می توان چنین گفت که پرداختن به کلام شبه شطح خلفای اربعه از اختصاصات شرح شطحیات است؛ و در مقابل، پرداختن به شطحیات منظوم متصوفه از اختصاصات جواهرالاسرار؛ دیگر اینکه روزبهان هم خود شطاح بوده و هم علاقه او به شطحیات حلاج کاملا در تالیف او پیداست، این در حالی است که از آذری هیچ شطحی گزارش نشده، او را می-توان در مکتب صحو تعریف کرد و اینکه شرح شطحیات مشایخ گویا برای او بالسویه بوده است. نوع جهان بینی مولفان از دیگر عواملی است که بر محتوای این دو مکتوب تاثیر داشته است. همچنین نثر فنی روزبهان، در مقابل نثر نسبتا روان شیخ آذری از دیگر وجوه این تمایز است.