بازتاب غرب و مدرنیته در سفرنامه میرزا صالح شیرازی (تحلیل و نقد تاریخی جریان اصلاح فرهنگی در مواجهات ایران و غرب)

در تاریخ معاصر تلاش های اولیه جریان تجددگرا در گفتمان اصلاح فرهنگی به رموز موفقیت غربیان و الگو قرار دادن آن را می توان تحت تاثیر دو موضوع دانست ازیک طرف موج روشنفکری در اروپا که شاخصه مهم آن علم باوری و تجربه گرایی بود و از طرف دیگر شکست ایرانیان در اولین مواجهه با غرب جدید (جنگ های ایران و روسیه) که می تواند به عنوان نقطه عطفی در اولین دریافت های پیشگامان گفتمان اصلاح فرهنگی از فرهنگ و مدرنیته غربی باشد که بازتاب این رویکرد در سفرنامه های ایرانیان اوایل دوره قاجار در مدخلیت و حضور غرب به صورت سیاسی و استعماری بیشتر معنا پیدا می کند.
در این میان از نقش روشنفکران ایرانی که معمولا غرب را از نزدیک درک کرده بودند نیز نباید به سادگی گذشت. به عنوان مثال اندیشه های مربوط به آزادی خواهی، دموکراسی، قانون اساسی و پارلمانتاریسم و حتی حیرت در مواجهه با ترقیات اروپا نخستین بار از طریق سفرنامه هایی چون سفرنامه میرزا صالح شیرازی به ایران منتقل شد.
موضوع سفرنامه نویسی به صورت عام و اثر مزبور به صورت خاص یک نقطه عطف در نحوه و مبادی نگرش روشنفکران نسل اول قلمداد می گردد، ازاین رو تمرکز و تحقیق در خصوص آرا و ایده های این سفرنامه نویس در برابر پیشرفت های شگرف غربیان و دستاوردهای علمی اروپا حائز اهمیت است. بنابراین علاوه بر ذکر مزیت هایی که این سفرنامه نسبت به سایر سفرنامه های هم دوره خود دارد؛ از نقاط تاریکی نیز رنج می برد، که به آن ها اشاره شده است. نقاطی که در شرایط کنونی نیز مبتلابه آن هستیم.