ارزیابی ترکیب پذیری و عمل ژن در لاین های والدینی آفتابگردان (Helianthus annuus L.) در شرایط تنش خشکی

به منظور بررسی اثر تنش خشکی بر شاخص های ژنتیکی و ترکیب پذیری صفات مهم زراعی آفتابگردان، هشت لاین برگرداننده باروری با سطوح مختلف تحمل به تنش خشکی، با سه لاین نرعقیم به عنوان تستر در سال 1393 تلاقی داده شدند. دورگ های حاصله به همراه والدین به صورت کرت های خردشده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1394 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بسطام شهرستان شاهرود مورد ارزیابی قرار گرفتند. آبیاری در دو سطح؛ بدون تنش (آبیاری کامل) و تنش خشکی در کرت های اصلی و ژنوتیپ های آفتابگردان (24 دورگ، 11 والد و یک رقم شاهد) در کرت های فرعی قرار داده شدند. صفات گیاهی اندازه گیری شده شامل تعداد روز تا رسیدگی، ارتفاع بوته، قطر طبق، تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه و عملکرد دانه بودند. نتایج حاصل از تجزیه لاین × تستر نشان داد که اثر لاین ها و تسترها به جز قطر طبق در شرایط تنش، از لحاظ سایر صفات در شرایط بدون تنش و تنش معنی دار بودند. اثر متقابل لاین × تستر در شرایط بدون تنش بر صفات تعداد دانه در بوته و عملکرد دانه و در شرایط تنش بر تعداد روز تا رسیدگی و تعداد دانه در بوته، معنی دار بود. لاین های C122 و C123 و تستر A19 در هر دو شرایط دارای بیشترین مقدار مثبت ترکیب پذیری عمومی از لحاظ عملکرد دانه بودند و به عنوان والدین مطلوب برای تولید دورگ های مناسب در برنامه های اصلاحی قابل استفاده شناخته شدند. دورگ A19×C122 با عملکرد دانه 5224 کیلوگرم در هکتار و طول دوره رشد 91 روز بیشترین عملکرد دانه را در شرایط بدون تنش داشت. در شرایط تنش دورگ A19×R217 با 1868 کیلوگرم در هکتار بیشترین عملکرد دانه را داشته و دورگ A19×C122 در رتبه بعدی قرار گرفت.