نامه به سردبیر: هوش اطلاعات بالینی: مفهومی نو در عرصه پزشکی مبتنی بر شواهد

اطلاعات سلامت نقش مهمی در افزایش آگاهی جامعه از مسائل بهداشتی، افزایش قدرت سازگاری افراد با محیط پیرامون و نیز بهبود کیفیت زندگی انسان ها دارد (1). پزشکان نیز برای پیشگیری، تشخیص، درمان و توانبخشی بهتر بیماران نیاز به اطلاعات بالینی معتبر دارند؛ این اطلاعات باید بر اساس شواهد علمی کافی و روزآمد باشد. پزشکی مبتنی بر شواهد (Evidence-Based Medicine) حاصل این نوع نگاه به حوزه پزشکی است. در این عرصه پزشکان ضمن داشتن دانش و تجربه تخصصی باید با منابع اطلاعات بالینی و نیز فناوری های مرتبط با دسترسی به این اطلاعات آشنایی کافی داشته باشند. صاحب الزمانی و همکاران به نقل از سلطانی و احمدی ابهری بیان می کنند «در واقع استفاده از بهترین شواهد، شواهدی است که از پژوهش های بالینی با حداقل خطا بر روی بیماران به دست می آید و کارآمدی و بی خطری رژیم های درمانی، پیشگیری، ارزش تست های تشخیصی و سایر موارد بهداشتی درمانی را در شرایط مختلف بیمار در نظر می گیرد. در حقیقت، پزشکی مبتنی بر شواهد می آموزد که چگونه استفاده کنندگان خوبی از اطلاعات باشیم» (2).
امروزه تصمیم گیری بالینی بر اساس قضاوت ذهنی، حدس و شهود صرف صورت نمی گیرد. تصمیم گیری بالینی باید بر اساس دانش و تجربه پزشک، همفکری و مشورت همکاران، در نظر گرفتن بازخورد های بیمار و نیز استفاده از شواهد علمی اتفاق بیفتد. هرچه دانش پزشکان شواهد کافی، روزآمد و معتبر برای یک وضعیت خاص مانند بیماری داشته باشند، تصمیم گیری و اقدام درمانی آسان تر و نتیجه اثربخش و موفقیت آمیزتر خواهد بود. این توانایی و قابلیت، را می توان هوش اطلاعات بالینی (Clinical Information Intelligence) نامید. این اصطلاح اقتباسی از هوش فناوری می باشد که هوش فناوری عبارت است از: توانایی و قابلیت تصمیم گیری آگاهانه متخصصان فناوری در خصوص وضعیت فعلی و آینده فناوری در یک سازمان و فرصت ها و چالش های استفاده از آن (3). در واقع هوش اطلاعات بالینی، توانایی پزشک در انتخاب بهترین تصمیم بر اساس شواهد، تجربیات خود و همکاران و توجه به ارزش های بیمار می باشد.
نظام بهداشت و درمان به ویژه مراکز آموزشی-درمانی نیازمند پزشکان با قابلیت هوش اطلاعات بالینی هستند. این قابلیت به تصمیم گیری بهتر و دقیق تر پزشکان، افزایش رضایت بیماران و افزایش کیفیت زندگی بیماران منجر خواهد شد. برای کسب و ارتقای این قابلیت لازم است پزشکان با منابع کسب اطلاعات بالینی مانند پایگاه های اطلاعاتی مبتنی بر شواهد و منابع پایه تخصصی آشنایی کافی داشته باشند. همچنین آن ها باید دارای توانایی ها و قابلیت های شناختی- رفتاری باشند. اما با توجه به سرعت تغییرات در حوزه اطلاعات بالینی و نیز فناوری های بازیابی اطلاعات بالینی، لازم است کتابداران و اطلاع رسانان پزشکی با سیاست گذاری، آموزش و برنامه ریزی منسجم، زیرساخت دسترسی، استفاده و اشاعه اطلاعات بالینی و نیز آموزش ذینفعان (پزشک و بیمار) را فراهم نمایند. پزشکان با شرکت در این دوره های آموزشی به ارتقای قابلیت ها و هوش اطلاعات بالینی خود می افزایند و افزایش دانش پزشکی بیماران از طریق اطلاع درمانی و ارائه بازخورد و مشارکت در تصمیم گیری بالینی (4و5) به عملکردی شدن هوش اطلاعات بالینی کمک می کنند. همچنین متخصصان فناوری اطلاعات سلامت نیز بستر لازم برای تله مدیسین جهت مراقبت های بهداشتی و تشخیص و نیز تولید نرم افزارهای کاربردی برای دسترسی پزشکان به اطلاعات سلامت معتبر را فراهم می آورند. به طور خلاصه قابلیت هایی که به ارتقای هوش اطلاعات بالینی پزشکان می افزاید شامل قدرت ارزیابی نقادانه شواهد علمی، ارتباط علمی با سایر همکاران در سراسر جهان، علاقه مندی و نگرش مثبت به حرفه تخصصی، تحلیل شرایط متفاوت بیماران، قدرت بهره گیری از دانش و تجربه کادر درمان در تصمیم گیری بالینی و نیز توانایی شناسایی فرصت ها یا تهدیدهای اطلاعات بالینی برای خود و سازمان مادر می باشد.