بررسی تطبیقی معناشناسی اولی الامر در آیات 59 و 83 سوره نساء از دیدگاه فریقین

واژه «اولی الامر» تنها در دو آیه 59 و 83 سوره نساء به کار رفته و از نظر اصطلاح شناسی مورد نزاع فریقین است. بسیاری از بزرگان شیعه مصداق این تعبیر را در آیه 59 تنها بر معصومین(ع) حمل کرده اند و با تکیه بر سیاق و روایاتی متعدد عصمت «اولی الامر» را ضروری پنداشته اند. تعیین مصداق این اصطلاح در آیه 83، شیعیان را به دو دسته تقسیم کرده است: گروهی با ادله درون متنی و استناد به روایات، لزوم عصمت را استنباط کرده و اهل بیت(ع) را مصداق متعین دانسته اند و برخی دیگر با برداشتی متفاوت از سیاق، به چنین انحصاری قائل نبوده و با ذکر روایاتی بر جواز اشتمال این تعبیر بر دیگران حکم رانده اند که به نظر می رسد به صواب نزدیکتر است. اکثر محققان اهل سنت نیز ضمن مخالفت با دیدگاه شیعه در هر دو آیه، با دلایلی ناتمام مصادیق متعددی چون حاکمان بر حق، عالمان، فقی هان و اهل حل و عقد را برای اولی الامر برشمرده اند که با کاستی هایی رو به روست.
تازه های تحقیق
نتایجبه منظور تبیین مراد خداوند از تعبیر اولی الامر در آیه 59 سوره نساء علمای شیعه بر اساس فرمان به اطاعت مطلق از اولی الامر عصمت آنها را استنباط کرده اند که به جز اهل بیت(ع) مصداق خارجی ندارد. روایات تفسیری متعدد، صحیح و صریح ذیل این آیه نیز بر انحصار مصداق بر معصومین(ع) متفق اند؛ به طوری که حتی شمول این تعبیر بر فقیه جامع الشرائط در دوران غیبت معصوم به دست نمی آید.
اهل سنت نیز در این مورد آرای گوناگون اما ضعیفی دارند که به جز یک گروه از آنان، سایرین با دیدگاه شیعه موافق نیست و مناقشاتی چون عدم اشتراط معرفت و دسترسی به اولی الامر، عدم تطبیق اولی الامر با صیغه جمع بر یک فرد و لزوم دیگرسان بودن عبارات آیه وارد کرده اند که هرکدام با پاسخی رو به روست.
در مورد آیه 83 نیز باید گفت که برخی علمای شیعه، مراد از اولی الامر را تنها معصومین(ع) می دانند و با تکیه بر سیاق، ایشان را دارای چنان شانی دانسته اند که برای حل امور مربوط به اخبار امن و خوف تنها اهل بیت(ع) را شایسته رجوع و حصول علم می دانند و روایاتی را برای اثبات مدعای خود به گواه آورده اند.
دسته ای دیگر، مورد نزول آیه را مربوط به حوادث مقطعی پنداشته اند که نیاز به رجوع مکرر دارد؛ بنا بر این در دوران غیبت و در جریان حکومت اسلامی، فقیه جامع الشرائط را مشمول این مصداق دانسته و حصول علم را متوقف بر وجود عصمت نکرده اند؛ چرا که از شرائط ابتدایی ولی فقیه علم و تقواست و چنین فردی در زمان غیبت، کم ترین فاصله را با معصوم دارد و بنا بر سیره عقلا اطاعت از وی واجب است. این گروه نیز در دلایل برون متنی خود به روایاتی تمسک جسته اند که در آنها معصومین(ع)، مردم را به «روات حدیث اهل بیت(ع)» با شرائطی معین ارجاع داده اند و با پاسخ به ادله گروه اول رای خود را قابل قبول تر می نمایانند. اهل سنت نیز ذیل این آیه مصادیق متعدد، نا استوار و غیر قابل دفاعی بیان کرده اند که علمای شیعه بدان پاسخ داده اند.