تغییرات اسانس سرشاخه های دو گونه بومادران (Achillea wilhelmsii C. Koch و A. millefolium L.) در مراحل مختلف نموی در دره شهدا استان آذربایجان غربی: مطالعه موردی

در پژوهش حاضر، سرشاخه های دو گونه بومادران Achillea wilhelmsii C. Koch.و Achillea. millefolium L. در سه مرحله مختلف رویشی، گل دهی و میوه دهی از رویشگاه طبیعی آن، منطقه دره شهدا، در استان آذربایجان غربی جمع آوری شدند. اسانس ها با دستگاه تقطیر با آب (طرح کلونجر) استخراج و مواد موثر اسانس ها با کروماتوگراف گازی (GC) و کروماتوگراف گازی متصل به طیف سنج جرمی (GC/MS) شناسایی شدند. نتایج نشان دادند در زمان های مختلف برداشت، علاوه بر بازده اسانس، کمیت و کیفیت مواد موثر اسانس ها نیز متغیر بودند. از همه ترکیبات شناسایی شده در اسانس گونه A. wilhelmsii، 36 و 16 ترکیب به ترتیب متعلق به مونوترپن ها (23/69 درصد) و سزکوئی ترپن ها (76/30 درصد) بودند؛ بنابراین مونوترپن ها بیشترین سهم را داشتند. در اسانس گونه A. millefolium ، 37 ترکیب مونوترپنی (92/56 درصد) و 28 ترکیب سزکوئی ترپنی (07/43 درصد) شناسایی شدند. مهم ترین ترکیبات در اسانس گونه A. millefolium، شامل کامفور، 1-8 سینئول، کامفن و بورنئول بودند که مقدار 8-1 سینئول در ماه اردیبهشت، کامفن و بورنئول در ماه خرداد و کامفور در ماه تیر بیشترین مقدار بودند. بین ترکیبات اصلی در اسانس A. wilhelmsii، بیشترین مقدار در مرحله رویشی مربوط به کامفور و کامفن، 1-8 سینئول، بورنئول و 3، 5- هپتا دی ان- 2- ال 2، 6 – دی متیل؛ در مرحله میوه دهی مربوط به 1-8 سینئول، بورنئول، بی سیکلوهپتان -2- متانول 6 و 6 دی متیل (میرتانول) و توجون و در مرحله گل دهی مربوط به آلفا - لینالول، اسیمنول، کامفور، بورنئول و میرتانول بودند. نتایج نشان می دهند کمیت و کیفیت مواد موثر اسانس در گونه ها و زمان های مختلف رشدونمو متفاوتند؛ درنتیجه، عملکردهای متفاوت دارویی نیز دارند.