برنامه ریزی بخشی ملی در برابر برنامه ریزی فضایی بزرگ شهری در تهران

در این مقاله به ضرورت برنامه ریزی فضایی بزرگ شهری از راه پاسخ به مشکلات ناشی از چندپارگی سیاست گذاری بخشی پرداخته می شود. تحلیل اثراتی که شیوة سیاست گذاری بخشی بر چگونگی ادارة شهرها وارد می آورد، به کوشش هایی در یکپارچه سازی و درنتیجه دگرگونی نگرش و سازوکار برنامه ریزی از « برنامه ریزی کاربرد زمین شهری» به « برنامه ریزی فضایی شهری» منجر شده است. برنامه ریزی فضایی با رویکردی یکپارچه و کلیت نگر به مدیریت روابط میان فعالیت های اثرگذار بر فضای کالبدی می پردازد تا بتوان مشکل های پیچیده و بین بخشی را حل کرد. در کشور ایران، با وجود اینکه شهرها در نظام تقسیمات کشوری یک واحد یا سطح اداری قلمداد شده اند، تصمیم گیری و سیاست گذاری در قلمرو برنامه ریزی شهری برای آن ها از سوی عوامل تصمیم گیری و سیاست گذاری چندگانة بخش عمومی، که در یک ساختار سیاست گذاری بخشی فعالیت می کنند، انجام می شود. کوشش در زمینه های گوناگونی که از سوی بخش عمومی به طور صریح و یا ضمنی با هدف پایه گذاری برنامه ریزی یکپارچة فضایی در سطح محلی (بزرگ شهری) و ارتقای سازمان یابی افقی در شهرها، به ویژه تهران، انجام شده نیز به تغییر در ساختارهای سازمانی ادارة امور در شهری مثل تهران نیانجامیده است. در این مقاله هدف پاسخ به این پرسش است که با وجود فرصت هایی که در چارچوب های قانونی برای پایه گذاری سطح محلی برنامه ریزی که بتواند نقش هماهنگ کنندة سیاست های بخشی در شهر تهران را بر عهده بگیرد قابل ردیابی است، چرا این سطح شکل نگرفته و برنامه ریزی بخشی در این بزرگ شهر چیره است؟ در پاسخ به پرسش پژوهش و با استفاده از روش تحلیل محتوای کیفی منابع اطلاعاتی چند دوگانگی و چندگانگی شناسایی شد که می توان آن ها را مهم ترین بازدارنده های بهره گیری از فرصت های قانونی و بالقوة پایه گذاری برنامه ریزی فضایی بزرگ شهری در تهران دانست. دوگانگی مربوط به « تصمیم گیری و سیاست گذاری برای شهرها از سوی نهادهای انتخابی» در برابر « تصمیم گیری و سیاست گذاری از سوی نهادهای انتصابی بخش عمومی» ، دوگانگی مربوط به « پذیرفتن جایگاه مدیریت و برنامه ریزی شهری» در برابر « چیرگی مدیریت و برنامه ریزی ملی برای شهرها» از سوی بخش عمومی، دوگانگی میان « پژوهش» و « سیاست گذاری» دربارة ارتقای ظرفیت یکپارچگی در سیاست گذاری در برنامه ریزی بزرگ شهر تهران، دوگانگی مربوط به ارتباط میان « زمینه های روندکاری» و « زمینه های محتوایی» برنامه ریزی شهری در بزرگ شهر تهران، و چندگانگی در برداشت از انگاشت « برنامه ریزی فضایی یکپارچه» .