عوامل تعیین کننده پذیرش سیستم های آبیاری تحت فشار توسط کشاورزان استان اردبیل

پیام:
نوع مقاله:
مقاله پژوهشی/اصیل (دارای رتبه معتبر)
چکیده:
مقدمه

یکی از مهم‏ ترین راهکارهای موثر در مواجهه با خشکسالی و کمبود آب کشاورزی در شمال غرب ایران (استان اردبیل) ، توسعه سیستم‏ های آبیاری تحت فشار است. تغییرات آب و هوایی در شمال غرب ایران (استان اردبیل) ، افزایش دوره‏ های خشکسالی و کاهش منابع آب یکی از چالش‏ های عمده در منطقه تحقیق محسوب می‏ شود و هر گونه عوامل موثر بر پذیرش سیستم‏ های آبیاری تحت فشار در میان کشاورزان تاثیر مثبتی بر تولید و قیمت محصولات کشاورزی و مدیریت بهینه منابع آب دارد. بدیهی است مهمترین آسیب های خشکسالی، کاهش میزان منابع آب است. مقدار آب مورد نیاز برای کشاورزی و بهره وری آب، در سال‏ های 2012-2017 در استان اردبیل بسیار کاهش یافته است. بدیهی است که آب مهم ترین مانع توسعه کشاورزی در ایران است و به دلیل افزایش جمعیت، منابع آب یکی از محدودیت های اصلی برای مقابله با افزایش تقاضا برای محصولات غذایی و محصولات کارآمد در بخش کشاورزی است. بنابراین، این مطالعه به دنبال آن است تا عواملی که نقش موثری در پذیرش سیستم‏ های آبیاری تحت فشار، میان کشاورزان را دارند، براساس سطوح پهنه بندی خشکسالی در مناطق مختلف مورد بررسی قرار دهد.

مبانی نظری

با توجه به ضرورت توجه به تاثیر شرایط محیطی و آب و هوایی محلی بر پذیرش سیستم‏ های آبیاری تحت فشار، به شیوه‏ ای نوآورانه تلفیق نقشه پهنه ‏ بندی خشکسالی با تعیین گروه‏ های هدف و تحلیل‏ های اقتصادی-اجتماعی اثرگذار بر پذیرش سیستم‏ های آبیاری تحت فشار مدنظر این تحقیق قرار گرفت. پدیده خشکسالی زمانی اتفاق می افتد که کمتر از بارندگی معمولی در طی مدت زمان طولانی مانند یک فصل یا بیشتر طول می‏ کشد. آنچه مسلم است توسعه سیستم‏ های آبیاری تحت فشار، از یک روند پایدار در ایران پیروی نمی کند؛ به طوری که تکنولوژی وارد شده از روش های آبیاری تحت فشار با شرایط آب و هوایی، خاک، زمین و کشاورزی در مناطق مختلف ایران سازگار نیست. بنابراین روند پذیرش این سیستم‏ ها در میان کشاورزان ایران بسیار کند است. از سوی دیگر، عوامل مهار کننده برای پذیرش سیستم‏ های آبیاری تحت فشار فراتر از مسائل فنی و فن آوری هستند و عوامل اجتماعی و اقتصادی، سطح آموزش، شرایط آب و هوایی و عوامل انگیزشی نیز موثر هستند. در مطالعات متعددی بر نقش دانش و نگرش و عوامل اجتماعی- اقتصادی و فردی کشاورزان بر بکارگیری سیستم‏ های آبیاری تحت‏ فشار و تاثیر آن در تصمیم‏ گیری آنان برای پذیرش سیستم‏ های آبیاری مدرن پرداخته شده است که در این تحقیق به اجماع کاملی درباره متغیرهای اثرگذار اشاره می شود.

روش تحقیق ‏

در مرحله اول، به روش پهنه بندی خشکسالی استان اردبیل (با کمک شاخص SPI و نرم افزار GIS) ، با توجه به مقادیر شاخص سه منطقه مرتبط با خشکسالی، شامل مناطق با سطوح خشکسالی ملایم، متوسط و شدید تعیین شد و نقشه پهنه‏ بندی خشکسالی استان اردبیل در این سه منطقه با کمک نرم افزار GIS تدوین گردید. در مرحله دوم، با مراجعه به نقشه پهنه‏ بندی خشکسالی بدست آمده و انطباق مناطق خشکسالی (سه منطقه دارای شرایط خشکسالی شدید، خشکسالی متوسط و خشکسالی ملایم) با مکان مناطق روستایی منتخب تحقیق (توسط نرم افزار GIS) ، مناطق هدف برای جمع‏ آوری اطلاعات تعیین شد. پس از تعیین مناطق هدف، به روش نمونه‏ گیری خوشه ‏ ای چندمرحله‏ ای و به کمک فرمول کوکران، دو گروه از کشاورزان پذیرنده و نپذیرنده روش‏ های آبیاری تحت‏ فشار از سه منطقه مطالعه (از هر منطقه سه روستا) انتخاب شدند. نمونه آماری شامل 415 کشاورز بود. از میان آنان 125 نفر پذیرنده و 290 نفر نپذیرنده روش‏ های آبیاری تحت فشار بودند. همچنین تعداد نمونه ها بر اساس پهنه بندی خشکسالی بدین شرح بود: 1- منطقه با خشکسالی شدید (31 نفر پذیرنده و 72 نفر نپذیرنده سیستم‏ های آبیاری تحت فشار) ؛ 2- منطقه با خشکسالی متوسط (98 نفر) و 3- منطقه با خشکسالی ملایم (120 نفر)). جمع‏ آوری داده ها بر روی عوامل مورد بررسی، با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه در مناطق هدف انجام شد

یافته‏ های تحقیق

نقشه پهنه بندی خشکسالی در استان اردبیل، سه منطقه خشکسالی با سطوح ملایم، متوسط و شدید را نشان داد. تحلیل رگرسیون لجستیک مورد استفاده در تحقیق، دارای توان پیش بینی مدل 622/0 بود و حساسیت مدل به منظور تعیین درصد صحت 8/85 درصد نشان داد. بر اساس نتایج تحلیل رگرسیون لجستیک، از میان 17 عامل مطالعه، تنها 7 عامل سطح تحصیلات، درآمد مزرعه، دانش درباره سیستم‏ های آبیاری تحت فشار، زیرساخت‏ های سیستم‏ های آبیاری تحت فشار، تاثیر شرایط آب و هوای محلی، اعتماد نسبت به بهینه بودن سیستم‏ های آبیاری تحت فشار و بهبود مدیریت آب در مزرعه به طور مثبت و معنی‏ داری بر پذیرش و استفاده از سیستم‏ های آبیاری تحت فشار تاثیر داشته است. در میان عوامل موثر، دانش درباره سیستم‏ های آبیاری تحت فشار (676/32Wald:) ، اعتماد نسبت به بهینه بودن سیستم‏ های آبیاری تحت فشار (855/27Wald:) و زیرساخت‏ های سیستم‏ های آبیاری تحت فشار در منطقه (648/21Wald:) ، مهم‏ ترین عوامل پیش‏ بینی کننده تصمیم کشاورزان برای پذیرش و استفاده از زیرساخت‏ های سیستم‏ های آبیاری تحت فشار را شامل می‏ شد.

نتیجه گیری

برنامه‏ های ترویج و آموزش کشاورزی و روش ارزیابی مشارکتی روستایی (PRA) که بر نقش سیستم‏ های آبیاری تحت فشار در کاهش هزینه‏ های آبیاری مزرعه و بهبود دانش، اطلاعات و مهارت‏ ها برای مدیریت آبیاری مزرعه تاکید دارد، می‏ تواند زمینه‏ ای برای پذیرش سیستم‏ های آبیاری تحت فشار در میان کشاورزان بیشتری را فراهم کند. همچنین برنامه‏ های زیربنایی برای پیاده‏ سازی و راه‏ اندازی سیستم‏ های آبیاری تحت فشار (ساخت لوله‏ ها یا استفاده از بلوک‏ های سیمان در مسیرهای آبیاری تحت فشار، طراحی مخازن آب برای سیستم‏ های آبیاری تحت فشار، تامین منابع برق و غیره) بایستی در اولویت پروژه‏ های دولتی در مناطق مطالعه قرار گیرد. به نظر می‏ رسد شناسایی و فراهم ساختن زیرساخت‏ های لازم برای اجرای برنامه‏ های آبیاری تحت فشار، باید براساس یک نیازسنجی علمی از شرایط زمین‏ های کشاورزی در مناطق مختلف انجام شود. همچنین تامین مالی مناسب دولتی و حمایت مالی از زیرساخت های مناسب سیستم‏ های آبیاری تحت فشار، زمینه افزایش تمایل کشاورزان برای پذیرش و استفاده از سیستم‏ های آبیاری تحت فشار را افزایش می‏ دهد.

زبان:
انگلیسی
صفحات:
17 تا 28
لینک کوتاه:
magiran.com/p1882379 
دانلود و مطالعه متن این مقاله با یکی از روشهای زیر امکان پذیر است:
اشتراک شخصی
با عضویت و پرداخت آنلاین حق اشتراک یک‌ساله به مبلغ 990,000ريال می‌توانید 70 عنوان مطلب دانلود کنید!
اشتراک سازمانی
به کتابخانه دانشگاه یا محل کار خود پیشنهاد کنید تا اشتراک سازمانی این پایگاه را برای دسترسی نامحدود همه کاربران به متن مطالب تهیه نمایند!
توجه!
  • حق عضویت دریافتی صرف حمایت از نشریات عضو و نگهداری، تکمیل و توسعه مگیران می‌شود.
  • پرداخت حق اشتراک و دانلود مقالات اجازه بازنشر آن در سایر رسانه‌های چاپی و دیجیتال را به کاربر نمی‌دهد.
دسترسی سراسری کاربران دانشگاه پیام نور!
اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه پیام نور در سراسر کشور، در صورت ثبت نام با ایمیل دانشگاهی، تا پایان فروردین ماه 1403 به مقالات سایت دسترسی خواهند داشت!
In order to view content subscription is required

Personal subscription
Subscribe magiran.com for 50 € euros via PayPal and download 70 articles during a year.
Organization subscription
Please contact us to subscribe your university or library for unlimited access!