تبیین مولفه های رضایت مندی روستاییان از کیفیت زندگی و حس تعلق مکانی (مطالعه موردی: روستای خسروآباد/ شهرستان کوهدشت)

پایین بودن سطح زندگی در نواحی روستایی و در نتیجه مهاجرت روستاییان به شهرهای بزرگ، مسائل و مشکلات متعدد اجتماعی، اقتصادی و محیطی را هم در نواحی روستایی و هم در نواحی شهری بدنبال داشته است. می توان گفت که عموما بیشتر مهاجرت¬ ها از روستا به شهر بر مبنای دستیابی و ارتقاء کیفیت زندگی در جهات مختلف چون دستیابی به شغل با امنیت بالا، رفاه بیشتر و افزایش سطح تحصیلات و استفاده از امکانات اجتماعی مد نظر است. هرچند که ارتقای کیفیت زندگی در مقیاس¬ های فردی و اجتماعی در سکونتگاه¬ های روستایی از دیرباز مورد توجه برنامه¬ ریزان بوده، اما در دهه های اخیر و با اولویت یافتن توسعه پایدار به تدریج نگرش انسانی و جامعه¬ شناسی درباره کیفیت زندگی در نوشتارهای توسعه و همچنین برنامه¬ ریزی ها و سیاست¬ گذاری های کلان کشورهای پیشرفته راه یافته است. افزون بر این ها جغرافی¬ دانان و برنامه¬ ریزان، محیط ها و مکان های مطلوب و دارای کیفیت مطلوب را، همچون روستای سالم، خانه های سالم و زیست بوم های روستایی مورد توجه قرار می دهند. ولی وجه مشترک این دیدگاه ها را می توان چنین بیان کرد که کیفیت زندگی به عنوان یک مفهوم چندبعدی شامل دسترسی به نیازهای اولیه زندگی از جمله دسترسی به امنیت، شغل مناسب و درآمد و دارایی خوب، بهداشت محیطی، پزشکی و اجتماعی و روابط خوب اجتماعی مانند احترام عمومی، همکاری، تعامل بین افراد و گروه ها، مفهومی برای نشان دادن چگونگی برآورده شدن نیازهای انسانی و نیز معیاری برای ادراک رضایت یا نارضایتی افراد و گروه ها از ابعاد مختلف زندگی در سکونتگاه هاست.

در ادبیات نظری، مدل های اصلی کیفیت زندگی به دو دسته یا رویکرد به شرح زیر تقسیم می شوند که این دو رویکرد عمده و مجزا، در کشورهای مختلف جهان به وجود آمده است. یک رویکرد اسکاندیناوی است که در اکثر کشورهای اروپایی طرفدار دارد و بر شرایط عینی زندگی و شاخص های مرتبط با آن تاکیذ شده است و کیفیت زندگی افراد در گرو برآوردن نیازهای اساسی زندگی، مانند درآمد، اشتغال، مسکن، تحصیلات و غیره است. رویکرد دیگرف رویکرد امریکایی است که بیشتر به تجارب ذهنی و انتظارات شخصی افراد از زندگی شان، مانند شغل، رضایت از خانواده، احساس شادکامی و غیرع تاکید دارد و رضایتمندی و خوشبختی را معرف های اصلی در نظر می گیرد. به طور کلی، در زمان حاضر اتفاق نظر چندانی در زمینه مفهوم کیفیت زندگی وجود ندارد، اما اگر مشترکات این تعاریف مد نظر قرار گیرد، می توان گفت کیفیت زندگی از شرایط بهتر زندگی که در آن توازن، هماهنگی، مطلوبیت و برابری عادلانه، نهادینه شده یا زمینه های لازم برای زندگی همراه با سلامت، امنین، آسایش، نشاط و خلاقیت پدید آمده باشد. در تحقیقات اخیر، کیفیت زندگی ذهنی اهمیت بیشتری یافته است و برآن بیشتر از کیفیت زندگی عینی تاکید می شود. برخی تعریف بهزیستی را به عنوان شاخص کیفیت زندگی بسیار دموکراتیک دانسته اند، زیرا به جای آن که متخصصان بگویند مردم چه هنگام احساس خوشبختی می کنند، خود مردم درباره آن اظهار نظر می کنند همچنین آن ها معتقدند به سادگی می توان از افراد پریسد تا چه حدی احساس خوشبختی می کنند. با توجه به مباحث ارائه شده در این پژوهش نیز از شاخص های ذهنی برای سنجش کیفیت زندگی در منطقه مورد مطالعه استفاده شده است.

پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش تحقیق آن توصیفی- تحلیلی می باشد. گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی که با استفاده از ابزار پرسشنامه پژوهشگر ساخته (بر اساس یافته های چارچوب نظری) صورت گرفته است. شاخص ها و متغیرهای پژوهش با استفاده از گویه¬ های مناسب عملیاتی شده و سنجش روایی پرسشنامه با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ انجام شده است. پایایی پرسشنامه نیز بر اساس نظرات کارشناسان مرتبط انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش ساکنان خسروآباد (افراد بالای 18 سال) در نظر گرفته شده است. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران برابر با 262 پرسشنامه به دست آمد که از طریق روش نمونه گیری تصادفی اطلاعات خانوار جمع آوری شدند. اطلاعات نهایی نیز با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند.

وضعیت شاخصهای کیفیت زندگی خانوارهای روستای خسروآباد نشان می دهد که میزان رضایت ساکنین از کیفیت زندگی در این روستا پایین تر از حد متوسط می باشد. به همین دلیل برنامه ریزی و مدیریت مشارکتی دولت و مردم در جهت ارتقای کیفیت زندگی ساکنین آن ضروری می باشد. وضعیت رضایت از کیفیت زندگی در منطقه مورد مطالعه نشان می دهد که بیشترین میزان رضایت ساکنان در شاخص های مشارکت و تعامل اجتماعی (52/3) ، روانی – آرامشی (18/3) و شاخص مسکونی (17/3) می باشد. همچنین کمترین میزان رضایت ساکنین در شاخص های اقتصادی (28/2) ، آموزشی (42/2) می باشد. از مهم ترین دلایل پایین بودن کیفیت زندگی در بعد اقتصادی، عدم برخورداری مناسب مردم از حمل و نقل کارآمد و امکانات تجاری مانند: فروشگاه تعاونی، سوپر مارکت و نانوایی مناسب، پایین بودن سطح کیفیت اشتغال و درآمد (به علت عدم برخورداری روستاییان از منابع تولیدی و اقتصادی متنوع) ، کوچک بودن اراضی کشاورزی، پایین بودن بازده بخش کشاورزی، حمایت ناچیز دولت از کشاورزی و تولیدات آن، رایج بودن شیوه های سنتی تولید، عدم بهره برداری از منابع تولید مکمل بخش کشاورزی مانند صنایع تبدیلی و صنعت گردشگری را میتوان نام برد. در مجموع میزان رضایت ساکنین از کیفیت زندگی شان پایین¬ تر از حد متوسط می باشد. نتایج آزمون t-test نشان می دهد که متغیر جنسیت بر رضایت از کیفیت زندگی نشان می دهد متغیر جنسیت بر رضایت از کیفیت زندگی تاثیرگذار نیست همچنین آزمون تحلیل واریانس ANOVA نشان¬ دهنده تاثیر سطح تحصیلات و درآمد بر کیفیت زندگی است. نتایچ تحلیل رگرسیون نشان می دهد که شاخص اقتصادی (با بتای 0. 244) ، روانی – آرامشی (با بتای 0. 225) بیش ترین تاثیر را بر رضایت از کیفیت زندگی در روستای خسروآباد دارند.

نتایج تحقیق نشان می¬ دهد که میزان رضایت ساکنین از کیفیت زندگی در روستای خسروآباد پایین تر از حد متوسط می باشد. همچنین می توان گفت که میزان رضایت مردان (88/2) بیشتر از رضایت زنان (85/2) می باشد. نتایج تحلیل رگرسیون نشان می دهد که شاخص اقتصادی (با بتای 0. 244) بیش ترین تاثیر را بر روی کیفیت زندگی دارد. نتایج بررسی متغیر حس تعلق مکانی نشان می دهد که میزان تعلق خاطر ساکنین روستا بالاتر از حد متوسط می باشد و شاخص روانی – آرامشی (با بتای 0. 493) بیش ترین تاثیر را بر روی حس تعلق مکانی دارد. با توجه به آزمون اسپیرمن، همبستگی بین رضایت از کیفیت زندگی و حس تعلق مکانی معنی دار (0. 000) و در سطح 99% می باشد.