تحلیل مکانی- فضایی عوامل موثر بر حس تعلق مکانی (نمونه موردی: روستاهای کردنشین، بخش رحمت¬آباد و بلوکات، شهرستان رودبار)

پیام:
نوع مقاله:
مقاله پژوهشی/اصیل (دارای رتبه معتبر)
چکیده:
مقدمه

شناخت و درک مفهوم مکان و فضا در بسیاری از حوزه¬ های علمی کاربرد دارد. فضا و مکان بستری برای فعالیت های انسانی تلقی می شود. در واقع، مفهوم « مکان» ، « احساس مکانی» و « بی¬ مکانی» از مفاهیم اصلی¬ ای هستند که جغرافی¬ دانان اولیه، نظیر یی- فو توآن و ادوارد رلف، در حوزه¬ ی جغرافیای انسانی مطالعه کردند. اهداف اصلی پژوهش حاضر بررسی و مطالعه احساس تعلق به مکان در بین یک گروه قومی مهاجر است که از سال ها قبل در منطقه رودبار در استان گیلان ساکن شده¬ اند. اینکه قومیت کرد تا چه حد توانسته است به محیط زندگی جدید خود با زمینه¬ های فرهنگی متمایز همچون زبان، مذهب، ارزش¬ ها و آداب و مناسک و... ، دلبستگی پیدا کرده و خود را متعلق به آن مکان بداند، یا به هر تقدیر محکوم به ماندن در آنجا هستند؛ دغدغه اصلی نویسندگان مقاله است. بدین منظور پژوهش حاضر بدنبال تبیین اثرگذاری عوامل مکانی- فضایی (جغرافیایی) بر ایجاد حس تعلق مکانی در بین روستاهای کردنشین استان گیلان (شهرستان رودبار) می-باشد. و اینکه اصلا کردنشینان ساکن در روستاهای این شهرستان تمایل به ماندگاری در مکان حاضر دارند و اینکه از موقعیت خود راضی هستند ویا خیر و اینکه چقدر خودشان را وابسته به آن مکان می¬ دانند.

مبانی نظری

جغرافیای انسان¬ گرا در سال های اخیر کوشیده است که از تلاش برای شناخت محض مکان ها به سوی شناخت نیروهای اجتماعی شکل¬ دهنده به مکان ها یا شناخت مکان هایی که فرهنگ بشری را شکل می¬ دهند، حرکت کند. در همین راستا انتریکین معتقد است این توجهات « هدایت پژوهش¬ های جغرافیایی به غنای انسانی و فهم کنش انسانی است» . در واقع جغرافیای انسانی هم به مکان و هم به فضا اهمیت می¬ دهد بطوریکه برخی آن را « مطالعه نظام¬ مند آنچه که مکان¬ ها را یگانه و منحصر به فرد می¬ سازد» تعریف کرده-اند و برخی دیگر آن را عبارت از « بررسی سازماندهی فضایی فعالیت انسانی» دانسته¬ اند که در تعریف اول بر مکان و در تعریف دوم بر فضا تاکید بیشتری شده است. از این¬ رو، مقصود از مکان، جای خاصی است در سطح زمین که محدود به موقعیتی است باهویت و شناسایی شدنی که ارزشهای ویژه و معینی با خود دارد. بعبارت دیگر، مکان عبارت است از پیوند اشیا و فضا در درون محدوده و مرزی مشخص که براساس آنها تفاسیر و ارزشهایی را به خود می¬ گیرد

روش تحقیق

این پژوهش از نظر ماهیت جزء تحقیقات کمی و از لحاظ شیوه تحلیل داده¬ ها، توصیفی- تحلیلی است. گردآوری داده¬ ها به شیوه¬ ی کتابخانه¬ ای و اسنادی و نیز روش های میدانی و پیمایشی انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق، روستاهای کردنشین استان گیلان واقع در شهرستان رودبار با تعداد 12 روستا و مجموع 2955 نفر جمعیت (براساس سرشماری سال 1395). تعداد نمونه-ها با استفاده از جدول مورگان، 340 نفر تعیین شد که به منظور افزایش سطح اطمینان و کاهش خطا در داده¬ ها، تعداد نمونه¬ ها افزایش یافته و 355 پرسشنامه تکمیل گردید. روایی پرسشنامه توسط تعدادی از اساتید دانشگاه گیلان تایید شد و همچنین برای تعیین پایایی پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد که با نتیجه 874/0 مورد تایید قرار گرفت. از سوی دیگر، در پژوهش حاضر به منظور سنجش عوامل مکانی- فضایی موثر بر حس تعلق مکانی در میان کردهای استان گیلان، از سه بعد اصلی شامل بعد مکانی (شاخص¬ های محیطی و کالبدی) ، بعد اقتصادی (شاخص-های کاربری زمین، شغل و درآمد و خدمات مالی) و بعد اجتماعی- سیاسی (شاخص¬ های امنیت، مشارکت اجتماعی، همبستگی اجتماعی، انسجام اجتماعی و نهادهای رسمی و غیررسمی) ، استفاده شده است.

یافته های تحقیق

در این بخش ابتدا به منظور بدست آوردن سطح احساس تعلق مکانی جامعه موردمطالعه از آزمون T تک نمونه ای یا تی تک گروهی بهره گرفته شده است. میانگین نمره احساس تعلق مکانی در گروه نمونه 1/3 با انحراف استاندارد 4/0 است که بطور معناداری (000/0> p) در سطح متوسط و تقریبا برابر با میانگین (3) می¬ باشد. بدین ترتیب، با آگاهی از میزان احساس تعلق مکانی جامعه نمونه، به بررسی مولفه¬ ها و شاخص¬ های مکانی- فضایی (جغرافیایی) موثر در آن می¬ پردازیم. به لحاظ آمار استنباطی نتایج بدست آمده از همبستگی اسپیرمن نشان¬ دهنده رابطه ناقص و منفی بین متغیرهای مستقل (فاصله از مراکز دهستان، بخش و شهرستان) و متغیر وابسته (احساس تعلق مکانی) است؛ یعنی هرچه فاصله¬ ی روستا از مراکز دهستان، بخش و شهرستان بیشتر باشد، میزان احساس تعلق مکانی روستاییان کاهش می¬ یابد. براساس ضریب تعیین R2، 5/4 درصد از واریانس احساس تعلق مکانی در خانوارهای روستایی مورد مطالعه، توسط موقعیت قرارگیری روستا (میزان فاصله از مرکز دهستان، فاصله از مرکز بخش، فاصله از مرکز شهرستان) تبیین می¬ شود. تحلیل همبستگی بین میزان تحصیلات و مدت زمان سکونت در روستا با احساس تعلق مکانی روستاییان نیز بیانگر آن است که بین میزان تحصیلات و احساس تعلق مکانی رابطه ناقص و منفی وجود دارد؛ یعنی با افزایش سطح تحصیلات روستاییان، میزان احساس تعلق به مکان در آنها کاهش می¬ یابد. بین مدت زمان سکونت در روستا و احساس تعلق مکانی آنها رابطه مستقیم و مثبت برقرار است به این معنی که افرادی که از سکونت آنها در روستا مدت زمان بیشتری می¬ گذرد، احساس تعلق مکانی در آنها بیشتر است. در نهایت، نتایج حاصل از رگرسیون خطی نشان می دهد که عوامل مکانی، اقتصادی و اجتماعی- سیاسی تغییرات در احساس تعلق مکانی روستاییان را تبیین می¬ نمایند.

نتیجه گیری

براساس یافته¬ های نظری پژوهش، مهمترین عوامل مکانی- فضایی موثر بر احساس تعلق مکانی در سه بعد مکانی (شاخص¬ های محیطی و کالبدی) ، اقتصادی (شاخص¬ های کاربری زمین، شغل و درآمد و خدمات مالی) و اجتماعی- سیاسی (شاخص¬ های امنیت، مشارکت اجتماعی، همبستگی اجتماعی، انسجام اجتماعی و نهادهای رسمی و غیررسمی) با استناد به مطالعات صاحب نظرانی همچون فریتز استیل (1981) ، پانتر (1991) ، شامای (1991) ، بونتو و همکاران (2002) ، سالواسن (2002) ، پرتی و همکاران (2003) ، براون و ریموند (2007) ، رضوانی و احمدی (1388) ، جوان فروزنده و مطلبی (1390) و مشکینی و همکاران (1393) شناسایی شدند. علاوه بر این، با استناد به مطالعات استیل (1981) ، گیلیانی و فلدمن (1993) ، هی (1998) ، بونایتو و همکاران (1999، 2002) ، هیدالگو و هرناندز (2001) ، مورگان (2010) و مشکینی و همکاران (1393) ، نیز شاخص¬ های موقعیت قرارگیری روستا، مدت زمان سکونت در روستا و میزان تحصیلات بعنوان متغیرهای واسط در احساس تعلق به مکان درنظر گرفته شدند. بر این اساس نتایج پژوهش حاضر نشان داد، میانگین نمره احساس تعلق مکانی در گروه نمونه 1/3 با انحراف استاندارد 4/0 است که بطور معناداری (000/0> p) در سطح متوسط و تقریبا برابر با نمره معیار (3) می¬ باشد؛ که نکته¬ ای مثبت و پتانسیلی مهم است که می¬ تواند در برنامه¬ های توسعه روستایی مشارکتی مفید واقع شود.

زبان:
انگلیسی
صفحات:
61 تا 82
لینک کوتاه:
magiran.com/p1882391 
دانلود و مطالعه متن این مقاله با یکی از روشهای زیر امکان پذیر است:
اشتراک شخصی
با عضویت و پرداخت آنلاین حق اشتراک یک‌ساله به مبلغ 990,000ريال می‌توانید 70 عنوان مطلب دانلود کنید!
اشتراک سازمانی
به کتابخانه دانشگاه یا محل کار خود پیشنهاد کنید تا اشتراک سازمانی این پایگاه را برای دسترسی نامحدود همه کاربران به متن مطالب تهیه نمایند!
توجه!
  • حق عضویت دریافتی صرف حمایت از نشریات عضو و نگهداری، تکمیل و توسعه مگیران می‌شود.
  • پرداخت حق اشتراک و دانلود مقالات اجازه بازنشر آن در سایر رسانه‌های چاپی و دیجیتال را به کاربر نمی‌دهد.
دسترسی سراسری کاربران دانشگاه پیام نور!
اعضای هیئت علمی و دانشجویان دانشگاه پیام نور در سراسر کشور، در صورت ثبت نام با ایمیل دانشگاهی، تا پایان فروردین ماه 1403 به مقالات سایت دسترسی خواهند داشت!
In order to view content subscription is required

Personal subscription
Subscribe magiran.com for 50 € euros via PayPal and download 70 articles during a year.
Organization subscription
Please contact us to subscribe your university or library for unlimited access!