سنجش تمایل جوامع روستایی نسبت به توسعه گردشگری و شناسایی عوامل موثربرآن (مطالعه موردی: روستاهای هدف گردشگری شهرستان کرج)

باور اساسی این است که جوامع محلی هسته ی مرکزی مقاصد توریستی بوده و جوامع سالم و موفق، معیاری برای سنجش موفقیت صنعت گردشگری به شمار می روند. حسن نیت و همکاری جامعه محلی برای موفقیت و پایداری هر پروژه توسعه گردشگری ضروری است و برخورداری از درکی درست از تصویر ذهنی ساکنان و تمایل آن ها به توسعه گردشگری از اهمیت زیادی برای دولت، سیاست گذاران برخوردار است. شناخت و درک تنوع عقاید، طرز فکر و تصویر ذهنی جامعه محلی در رابطه با توسعه ی گردشگری گامی پایه ای در برنامه ریزی توسعه ی گردشگری پایدار محسوب می شود. به طوری که بی علاقگی و کج خلقی های جامعه محلی و میزبان نهایتا به گردشگران منتقل خواهد شد که این امر خود نیز منجر به عدم تمایل گردشگران برای بازدیدهای بعدی و تبلیغات منفی می گردد. ازاین رو درک و فهم واکنش جامعه محلی از اثرات گردشگری برای دستیابی به حمایت های ایده آل جوامع روستایی برای توسعه گردشگری امری ضروری محسوب می شود. در این راستا در روستاهای مقصد گردشگری، بار توسعه و مدیریت فعالیت گردشگری باید به صورت موثر بر دوش ساکنین محلی، قرار داده شود. در قالب چنین رویکردی، نگرش و گرایش ساکنین محلی نقطه ثقل فعالیت برنامه ریزی در گردشگری به حساب می آید. پژوهش حاضر قصد دارد تصویر ذهنی ساکنان محلی روستاهای هدف گردشگری شهرستان کرج را نسبت به اثرات اقتصادی و اجتماعی توسعه فعالیت های گردشگری بررسی کند. 14 روستای هدف گردشگری شهرستان کرج دارای جاذبه ها و پتانسیل های فراوان طبیعی و تاریخی و ورزشی و فرهنگی است ولی تاکنون پژوهشی درباره تصویر ذهنی ساکنان محلی روستاهای مذکور نسبت به توسعه و گسترش فعالیت های گردشگری صورت نگرفته است.

به طور کلی مطالعات بسیاری در مورد بررسی گرایش و میزان حمایت جامعه میزبان نسبت به توسعه گردشگری انجام شده است و چندین روش به عنوان چارچوب تئوریک برای درک واکنش مردم نسبت به گردشگری وجود دارد. نظریه مبادله اجتماعی یک چارچوب زیربنایی برای همه روش ها و رویکردها محسوب می شود که مبتنی بر ارزیابی جامعه میزبان از هزینه و منافع مورد انتظار از گردشگری می باشد. در واقع این که ساکنان محلی مجموعه هزینه ها و منافع حاصل از گردشگری را چگونه ارزیابی می کنند، بر نحوه نگرش آن ها تاثیر خواهد گذارد. در نظریه چرخه حیات، ارزیابی توسعه گردشگری مقصد در طول زمان مورد توجه است. بدین ترتیب نحوه نگرش میزبان تحت تاثیرات روند تغییرات و توسعه گردشگری قرار می گیرد. براساس این نظریه، نگرش مردم نسبت به گردشگری ممکن است تحت تاثیر روند تحول و توسعه گردشگری در مقصد قرار می گیرد. زمانی که گردشگری در مقصد رو به رشد است، ظرفیت برد اجتماعی به حد نهایی خود می رسد، در نتیجه، آن برای ساکنان غیرقابل تحمل می شود. لنکفورد و هاورد نظریه تفکیکی را مطرح می کنند. در این رویکرد، هزینه و منافع بخش ها یا گروه های مورد ارزیابی قرار می گیرد. بدین ترتیب کسانی که در راستای نیازهای گردشگران فعالیت می کنند، نگرش مثبت تری به گردشگری دارند تا آن هایی که ارتباطی با گردشگران ندارند. به طوری که، کسانی که در زمینه خدماتی و تجاری گردشگری فعالیت می کنند نگرش مثبت تری به گردشگری دارند.

این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی است. بر این اساس بنابر روند رایج در اینگونه تحقیقات علاوه بر استفاده از روش کتابخانه ای از روش های میدانی مانند پرسشنامه و مشاهده نیز استفاده گردیده است. با بررسی و ارزیابی تحقیقات دیگران و مبانی نظری مرتبط با موضوع از یک طرف و شناخت اولیه از ناحیه مورد مطالعه از طرف دیگر، متغیرهای پژوهش بر اساس طیف پنج گزینه ای لیکرت طراحی گردید. شاخص های مورد استفاده پژوهش در سه بعد اجتماعی با 12 نماگر، اقتصادی با 10نماگر و شاخص های توسعه با 13 نماگر ارائه گردیده است. جامعه آماری پژوهش شامل جمعیت روستاهای هدف گردشگری شهرستان البرز است که بر طبق نتایج سرشماری سال 1390، 7613 نفر بوده است. حجم نمونه از طریق روش کوکران به تعداد 365 نفر انتخاب گردید. به منظور تعیین روایی مفهومی ابزار تحقیق، پرسشنامه اولیه در بین اساتید در حوزه گردشگری توزیع و بر حسب پیشنهادات آنان تصحیحات لازم صورت گرفت. برای سنجش میزان پایایی، از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد. بر اساس این ضریب، میزان پایایی 0. 907 حاصل گردید. برای تجزیه و تحلیل داده های گردآوری شده از نرم افزار SPSS و برای مدلسازی اثرات، از مدلسازی معادلات ساختاری استفاده شد و با استفاده از نرم افزار AMOS، برازش مدل و تحلیل های لازم صورت پذیرفت.

نتایج پژوهش نشان داد که تصویر ذهنی ساکنان محلی روستاهای هدف گردشگری شهرستان کرج نسبت به اثرات اقتصادی و اجتماعی توسعه گردشگری مثبت است و در ادامه تایید گردید رضایت ساکنان محلی از ابعاد اقتصادی گردشگری با بار عاملی 0. 77 در مقایسه با تصویر ذهنی اجتماعی آن ها با بار عاملی 0. 07 اثر بیشتری بر تمایل جامعه محلی به توسعه گردشگری دارد.

یکی از عوامل موثر در توسعه گردشگری، توجه به جامعه میزبان در محیط های گردشگری و میزان رضایت مندی و خشنودی آن ها از این فعالیت هاست. برای توسعه گردشگری تصویر ذهنی مثبت از گردشگری برای ساکنان محلی نسبت به توسعه گردشگری مهم است. در راستای دستیابی به توسعه ی گردشگری پایدار، ساکنین محلی باید به صورت فعال در فرآیند توسعه ی گردشگری درگیر شوند. با توجه به یافته های پژوهش معلوم گردید ساکنان محلی روستاهای هدف گردشگری شهرستان کرج تصویر ذهنی مثبتی نسبت به اثرات اقتصادی گردشگری داشته اند. یافته های این فرضیه با نتیجه تحقیق امینی و همکاران (1394) در ارزیابی نگرش ساکنان محلی روستای دماب نجف آباد اصفهان نسبت به توسعه گردشگری همسو است. در فرضیه دوم تصویر ذهنی ساکنان محلی نسبت به اثرات اجتماعی گردشگری مثبت ارزیابی شده است. نتیجه این فرضیه با یافته های تحقیق تقدیسی و همکاران (1391) در مقاله ای با عنوان نگرش جامعه میزبان به اثرات اجتماعی– فرهنگی شهرستان دالاهو یکسان است. آن ها در تحلیل یافته های خود دریافتند تصویر ذهنی مثبت ساکنان محلی روستاهای مذکور نسبت به اثرات یاد شده گردشگری حمایت آن ها را برای توسعه ی صنعت گردشگری تحت تاثیر قرار می دهد.