نقشهای معنایی حرف اضافه «از» در زبان فارسی

زبان به مانند موجودی زنده در طی زمان، دستخوش تغییر و تحولات می گردد و بررسی ویژگی های آن در صورت کنونی بدون در نظر گرفتن تغییرات درزمانی، پژوهشی ناقص و نارساست. در این مقاله، نقش های معنایی حرف اضافه «از» در زبان های اوستایی، فارسی باستان، فارسی میانه، پارتی، فارسی دری و فارسی امروز، با استفاده از داده های دستور این زبان ها و نیز واژه نامه های هر یک بررسی شده است. «از» در زبان اوستایی و فارسی باستان به صورت ha?a/ha?? آمده و از ریشه hak- به معنی «همراهی کردن» است. در فارسی میانه به صورت az و در پارتی به صورت a? باقی مانده است. در زبان سنسکریت ودایی، این حرف اضافه به صورت sa?? برای دلالت بر نقش معنایی همراهی به کار رفته است، اما در زبان های ایرانی دوره باستان، نشانه ای از کدگذاری نقش معنایی همراهی با ha?a/ha?? در دست نیست. در زبان های اوستایی و فارسی باستان ha?a/ha?? بر نقش های معنایی مختلفی از جمله خاستگاه، جدایی، سبب، روش دلالت داشته است. az و a? در فارسی میانه و پارتی نیز این کارکردها را حفظ کرده و افزون بر آن، نقش های معنایی دیگری مانند ابزار، جنس، مقایسه، و جزء و کل را کدگذاری کرده اند. افزون بر کارکردهای ادوار پیشین، در فارسی دری و فارسی امروز، «از» کدگذاری نقش های معنایی دیگری را بر عهده دارد و در کدگذاری برخی از نقش های معنایی، مانند ابزار و جنس می توان حرف اضافه «با» را جایگزین آن ساخت.