آسیب شناسی معنویت خردگریز و تبیین هم گرایی عقلانیت و معنویت در عرفان علوی

جدال های تاریخی فلاسفه و عرفا در فرهنگ ها، به تدریج مسئله ای به نام ناسازگاری عقل و عشق را در ذهن ها به یادگار گذاشته است؛ در امتداد همین تفکر که درگذشته توسط صوفیه ترویج می شد، گروهی در جریان های معرفتی امروزی، از معنویت بدون عقلانیت سخن می گویند. برخی گرایشات عرفان های نوظهور مانند کریشنا مورتی، اشو و برخی جریانات روشنفکری جدید، در همین راستا قابل ارزیابی هستند. این مقاله بر آن است تا نشان دهد در عرفان امام علی علیه السلام این دو ساحت به سازگاری رسیده و دارای هم زیستی معرفتی اند. چنان که پس از تایید ارزش شناختی عقل و قلب در هندسه معرفتی عرفان علوی، مشخص می شود که عقل در استشراق قلب و قلب در استدراک نورانی عقل دخیل و تاثیرگذار است. نقش اول عقل به عنوان مقدمه ای بر سلوک معنوی و مشاهدات قلبی است که عقلی اعم از عقل کسبی و دفائن فطری می باشد و نقش دوم آن، عقل به اعتبار تبعیت قلب و استدراک حضوری حقایق نورانی است. و نقش سوم آن به عنوان شاخصی در رعایت اقتصاد و اعتدال سلوک و تبیین و تفسیر پسینی مشاهدات عرفانی است. ازاین رو جریانات مختلفی که علی رغم تنوع ظاهری، به نحوی معنویت و عرفان گسسته از عقلانیت و خردگریزی را دنبال می کنند در مدار دافعه عرفان علوی قرار می گیرند.